Τύποι γονεϊκότητας

από την Όλγα Μάντη, MSc εξελικτική & σχολική ψυχολόγο

Όπως κάθε άτομο είναι μοναδικό, έτσι και κάθε οικογένεια. Ο τύπος γονεϊκότητας αναφέρεται στο σύνολο των συμπεριφορών των γονέων προς τα παιδιά τους, στις πρακτικές που υιοθετούν για να μεγαλώσουν το παιδί τους.

Σημαντικές διαστάσεις είναι ο έλεγχος και η συναισθηματική ζεστασιά. Ο γονεϊκός έλεγχος αναφέρεται στις απαιτήσεις των γονιών προς τα παιδιά, να ενσωματωθούν στην οικογένεια και να ωριμάσουν, επιθεωρώντας, ελέγχοντας και τιμωρώντας τα όταν δεν υπακούουν. Η συναισθηματική ζεστασιά αναφέρεται στο βαθμό που οι γονείς ενθαρρύνουν την ατομικότητα, την αυτορρύθμιση και την αυτοπεποίθηση, όντας υποστηρικτικοί και ευαίσθητοι στις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών τους.

Ο γονεϊκός έλεγχος και η συναισθηματική ζεστασιά των γονέων επηρεάζουν άμεσα την επιθετικότητα και την προκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών, την αυτοαντίληψή τους, την εσωτερίκευση των ηθικών αξιών και την ανάπτυξη της κοινωνικής επάρκειας.

Οι ερευνητές έχουν κατηγοριοποιήσει τέσσερις τύπους γονεϊκότητας:

1.      αυστηρός/ δημοκρατικός/αυθεντικός τύπος γονεϊκότητας

2.      αυταρχικός τύπος γονεϊκότητας

3.      επιτρεπτικός τύπος γονεϊκότητας

4.      αδιάφορος τύπος γονεϊκότητας

Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι αυτοί οι τύποι αποτελούν γενικές και όχι απόλυτες τάσεις.

- αυστηρός τύπος γονεϊκότητας: 

Οι γονείς είναι ανοιχτοί στην επικοινωνία με τα παιδιά και έχουν σταθερούς αλλά όχι άκαμπτους κανόνες. Οι αυστηροί γονείς αναγνωρίζουν την ανάγκη του παιδιού τους για έλεγχο και ατομικότητα, θεωρούν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των γονέων και των παιδιών συμπληρωματικές και χαρακτηρίζονται από ευαισθησία στις ικανότητες των παιδιών και κατανόηση για τα αναπτυξιακά βήματα που πρέπει να κάνουν. Οι μέθοδοι πειθαρχίας τους είναι περισσότερο υποστηρικτικές παρά τιμωρητικές. Επιθυμούν τα παιδιά τους να είναι υπεύθυνα και συνεργάσιμα. Έχει βρεθεί ότι τα παιδιά τους έχουν ικανοποιητική λειτουργικότητα ως προς τις περισσότερες πλευρές της ζωής. Είναι καλύτερα προσαρμοσμένα, πιο αυτάρκη, βασίζονται περισσότερο στον εαυτό τους, έχουν αυτοέλεγχο, είναι κοινωνικά επαρκή, με καλύτερη σχολική επίδοση και περισσότερη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.

 -αυταρχικός τύπος γονεϊκότητας: 

Οι γονείς δίνουν διαταγές και περιμένουν από τα παιδιά να τις υπακούσουν χωρίς να δίνουν εξηγήσεις. Αυτοί οι γονείς δημιουργούν οικογένειες με οργάνωση και ξεκάθαρους κανόνες. Οι γονείς έχουν λίγη επικοινωνία με τα παιδιά τους και άκαμπτους κανόνες. Επιτρέπουν ελάχιστη ανεξαρτησία. Τα παιδιά τα πάνε μέτρια στο σχολείο, δεν εκδηλώνουν προβλήματα συμπεριφοράς, έχουν φτωχότερες κοινωνικές δεξιότητες, χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης. Συχνά είναι αποσυρμένα, φοβισμένα, δύσθυμα, μη διεκδικητικά και ευερέθιστα. Μπορεί να επαναστατούν και να εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά.

 -επιτρεπτικός τύπος γονεϊκότητας: 

Δεν είναι παραδοσιακοί γονείς, δεν επιδιώκουν την ωριμότητα και αποφεύγουν τους τσακωμούς με τα παιδιά τους. Οι γονείς θέτουν λίγους ή κανέναν περιορισμό στο παιδί και προσφέρουν αγάπη άνευ όρων. Προσφέρουν ελευθερία αλλά περιορισμένη καθοδήγηση. Δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να επικοινωνήσουν μαζί τους. Αν και η επιτρεπτικότητα είναι το αντίθετο του περιορισμού, δεν φαίνεται να προκαλεί πάντα αντίθετα αποτελέσματα. Τα παιδιά επιτρεπτικών γονέων συχνά χαρακτηρίζονται ως «δύσκολα». Τείνουν να είναι επιθετικά και επαναστατημένα, έχουν δύσκολη κοινωνική προσαρμογή, δείχνουν επιείκεια προς τον εαυτό τους και είναι παρορμητικά. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι δραστήρια, φιλικά και δημιουργικά.

 -αδιάφορος τύπος γονεϊκότητας: 

Οι γονείς κρατούν σε απόσταση τα παιδιά τους και ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις τους μόνο για να σταματήσουν αυτά να ζητούν. Δεν θέτουν όρια και λείπει η στοργή για τα παιδιά. Είναι συναισθηματικά απόμακροι, επικεντρώνονται στις δικές τους δυσκολίες και δεν απομένει ενέργεια για τα παιδιά τους. Στην περίπτωση που οι γονείς συμπεριφέρονται με εχθρότητα προς τα παιδιά αυτά τείνουν να εκδηλώνουν έντονες καταστρεπτικές παρορμήσεις και παραβατική συμπεριφορά.

Η μελέτη των τύπων γονεϊκότητας στηρίχτηκε σε μελέτες που έγιναν σε οικογένειες λευκών μεσαίας τάξης κυρίως δυτικού τύπου κοινωνιών. Έχει βρεθεί ότι οι επιπτώσεις του τύπου γονεϊκότητας στα παιδιά μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από πολιτισμό σε πολιτισμό και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ένας τύπος είναι οικουμενικά ο καλύτερος. 

Βιβλιογραφική πηγή: Παππά Β. (2006). Επάγγελμα γονέας. Ψυχολογικοί τύποι γονέων και συμπεριφορά παιδιών και εφήβων, Εκδόσεις Καστανιώτη.

Νανουρίσματα

από την Όλγα Μάντη, MSc εξελικτική & σχολική ψυχολόγο

Νάνι, το παιδί μου, νάνι

Που δεν ήθελε νερό

Τ’ άλογό μας το μεγάλο

Αχ! καρδούλα μου ποιος ξέρει

Τι να λέει το ποταμάκι στο λιβάδι το χλωρό

(Φ.Γ. Λόρκα, Νανούρισμα, Ματωμένος Γάμος, απόδοση Ν.Γκάτσος)

Το νανούρισμα αποτελεί μια ιδιαίτερη στιγμή συνδιαλλαγής ανάμεσα στον ενήλικο και στο παιδί. Ο ρυθμός συνδυάζεται με λέξεις. Οι λέξεις μιλούν για τον αποχωρισμό, το φόβο, την απουσία, αλλά και τη ζεστασιά, την παρηγοριά που χρειάζεται για να περάσει κανείς στη χώρα των ονείρων. Το παιδί πριν αποκοιμηθεί αισθάνεται συνήθως ένταση, εκνευρισμό, φόβο. Το νανούρισμα  του δίνει το αίσθημα της ασφάλειας που χρειάζεται για να κοιμηθεί, η φωνή το «σκεπάζει». Η φωνή του ενήλικα βοηθάει στη μετάβαση από τη διέγερση στη χαλάρωση, από την εγρήγορση στον ύπνο.

Τα νανουρίσματα ανήκουν σε μια παγκόσμια κληρονομιά, μεταδίδονται από γενιά σε γενιά και ερμηνεύονται από τον κάθε γονιό διαφορετικά. Οι γονείς ή τα ενήλικα μέλη της κοινότητας μεταφέρουν σε αυτά ένα δικό τους κομμάτι.

Κοιμήσου μικρέ άντρα, κοιμήσου παιδί μου

Ο μπαμπάς θα έρθει το πρωί

Κοιμήσου παιδί μου, κοιμήσου γιέ μου

Κοιμήσου, ο μπαμπάς έρχεται από τα βουνά

(Νανούρισμα Ζουλού, Β. Αφρική)

Στη Βόρεια Αφρική συνηθίζεται οι μητέρες να αποκοιμίζουν τα μωρά τους τραγουδώντας, καθώς τα χαϊδεύουν απαλά στην πλάτη.

Στη φυλή των Πυγμαίων το καθήκον του νανουρίσματος έχουν αναλάβει οι άντρες, συνδυάζοντας τις φωνές των γεροντότερων και των νεότερων.

Στη Ρουάντα απαγορεύεται να προτρέψει κανείς ένα μωρό να κοιμηθεί γιατί θεωρείται ότι έτσι κινδυνεύει να πεθάνει. Για αυτό το λόγο τα νανουρίσματα ονομάζονται «παρηγορίες», δηλαδή, τραγούδια που διώχνουν τα δάκρυα αλλά δεν προτρέπουν να κοιμηθείς.

Τα νανουρίσματα χρησιμοποιούν επαναλαμβανόμενες συλλαβές, όπως νάνι – νάνι. Τα λόγια μιλούν για το παιδί αλλά και για τον ενήλικο, την ιστορία του, δίνουν υποσχέσεις στο παιδί, μιλούν για τις δυσκολίες της ζωής αλλά και για τις ελπίδες για το παιδί.

Κοιμήσου συ, μωράκι μου, σε κούνια καρυδένια

σε ρουχαλάκια κεντητά και μαργαριταρένια.

Έλα Χριστέ και Παναγιά και πάρ’ το στους μπαξέδες

και γέμισε τους κόρφους του λουλούδια, μενεξέδες.

Κοιμήσου συ, παιδάκι μου, κι η μοίρα σου δουλεύει

Και το καλό σου ριζικό σου κουβαλεί και φέρνει.

Αλλά για το παιδί που δεν θέλει να κοιμηθεί υπάρχουν ακόμα και φοβέρες και προσταγές. Στη Γαλλία ο “Le Grand Lustucru” αρπάζει τα παιδιά που δεν θέλουν να κοιμηθούν και τα τρώει ζωντανά, αλλά η μαμά θα τον κυνηγήσει λέγοντάς του να ψάξει αλλού το γεύμα του, γιατί τα παιδιά ετοιμάζονται να κλείσουν τα μάτια τους. Στην Πορτογαλία ο Papanegro τριγυρνάει στις στέγες των σπιτιών με μοχθηρό βλέμμα. Πρέπει να τον κυνηγήσουν για να αφήσει τα παιδιά να κοιμηθούν ήρεμα.

Νάνι- νάνι μικρό μωράκι

Αλλιώς ο μπαμπούλας θα έρθει και θα σε πάρει

Η μαμά είναι στον κήπο

Ο μπαμπάς λείπει στη δουλειά

(Νανούρισμα, Βραζιλία)

Σε μερικές χώρες της Αφρικής η λέξη νανούρισμα δεν υπάρχει καθώς τα μωρά «νανουρίζονται» όλη την ημέρα στην πλάτη των μαμάδων τους και αποκοιμιούνται με ρυθμικά τραγούδια που λένε την ώρα που αλέθουν τα δημητριακά. Αλλά το παιδί δεν νανουρίζεται και μέσα στην κοιλιά της μαμάς του με έναν ακανόνιστο και διακεκομμένο ρυθμό από τους ήχους που κάνουν οι δυο καρδιές τους;

Βιβλιογραφική πηγή: 

Chantal Grosleziat (2012). Τα βρέφη και η μουσική, University Studio Press.