Τύποι γονεϊκότητας

από την Όλγα Μάντη, MSc εξελικτική & σχολική ψυχολόγο

Όπως κάθε άτομο είναι μοναδικό, έτσι και κάθε οικογένεια. Ο τύπος γονεϊκότητας αναφέρεται στο σύνολο των συμπεριφορών των γονέων προς τα παιδιά τους, στις πρακτικές που υιοθετούν για να μεγαλώσουν το παιδί τους.

Σημαντικές διαστάσεις είναι ο έλεγχος και η συναισθηματική ζεστασιά. Ο γονεϊκός έλεγχος αναφέρεται στις απαιτήσεις των γονιών προς τα παιδιά, να ενσωματωθούν στην οικογένεια και να ωριμάσουν, επιθεωρώντας, ελέγχοντας και τιμωρώντας τα όταν δεν υπακούουν. Η συναισθηματική ζεστασιά αναφέρεται στο βαθμό που οι γονείς ενθαρρύνουν την ατομικότητα, την αυτορρύθμιση και την αυτοπεποίθηση, όντας υποστηρικτικοί και ευαίσθητοι στις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών τους.

Ο γονεϊκός έλεγχος και η συναισθηματική ζεστασιά των γονέων επηρεάζουν άμεσα την επιθετικότητα και την προκοινωνική συμπεριφορά των παιδιών, την αυτοαντίληψή τους, την εσωτερίκευση των ηθικών αξιών και την ανάπτυξη της κοινωνικής επάρκειας.

Οι ερευνητές έχουν κατηγοριοποιήσει τέσσερις τύπους γονεϊκότητας:

1.      αυστηρός/ δημοκρατικός/αυθεντικός τύπος γονεϊκότητας

2.      αυταρχικός τύπος γονεϊκότητας

3.      επιτρεπτικός τύπος γονεϊκότητας

4.      αδιάφορος τύπος γονεϊκότητας

Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι αυτοί οι τύποι αποτελούν γενικές και όχι απόλυτες τάσεις.

- αυστηρός τύπος γονεϊκότητας: 

Οι γονείς είναι ανοιχτοί στην επικοινωνία με τα παιδιά και έχουν σταθερούς αλλά όχι άκαμπτους κανόνες. Οι αυστηροί γονείς αναγνωρίζουν την ανάγκη του παιδιού τους για έλεγχο και ατομικότητα, θεωρούν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των γονέων και των παιδιών συμπληρωματικές και χαρακτηρίζονται από ευαισθησία στις ικανότητες των παιδιών και κατανόηση για τα αναπτυξιακά βήματα που πρέπει να κάνουν. Οι μέθοδοι πειθαρχίας τους είναι περισσότερο υποστηρικτικές παρά τιμωρητικές. Επιθυμούν τα παιδιά τους να είναι υπεύθυνα και συνεργάσιμα. Έχει βρεθεί ότι τα παιδιά τους έχουν ικανοποιητική λειτουργικότητα ως προς τις περισσότερες πλευρές της ζωής. Είναι καλύτερα προσαρμοσμένα, πιο αυτάρκη, βασίζονται περισσότερο στον εαυτό τους, έχουν αυτοέλεγχο, είναι κοινωνικά επαρκή, με καλύτερη σχολική επίδοση και περισσότερη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.

 -αυταρχικός τύπος γονεϊκότητας: 

Οι γονείς δίνουν διαταγές και περιμένουν από τα παιδιά να τις υπακούσουν χωρίς να δίνουν εξηγήσεις. Αυτοί οι γονείς δημιουργούν οικογένειες με οργάνωση και ξεκάθαρους κανόνες. Οι γονείς έχουν λίγη επικοινωνία με τα παιδιά τους και άκαμπτους κανόνες. Επιτρέπουν ελάχιστη ανεξαρτησία. Τα παιδιά τα πάνε μέτρια στο σχολείο, δεν εκδηλώνουν προβλήματα συμπεριφοράς, έχουν φτωχότερες κοινωνικές δεξιότητες, χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης. Συχνά είναι αποσυρμένα, φοβισμένα, δύσθυμα, μη διεκδικητικά και ευερέθιστα. Μπορεί να επαναστατούν και να εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά.

 -επιτρεπτικός τύπος γονεϊκότητας: 

Δεν είναι παραδοσιακοί γονείς, δεν επιδιώκουν την ωριμότητα και αποφεύγουν τους τσακωμούς με τα παιδιά τους. Οι γονείς θέτουν λίγους ή κανέναν περιορισμό στο παιδί και προσφέρουν αγάπη άνευ όρων. Προσφέρουν ελευθερία αλλά περιορισμένη καθοδήγηση. Δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να επικοινωνήσουν μαζί τους. Αν και η επιτρεπτικότητα είναι το αντίθετο του περιορισμού, δεν φαίνεται να προκαλεί πάντα αντίθετα αποτελέσματα. Τα παιδιά επιτρεπτικών γονέων συχνά χαρακτηρίζονται ως «δύσκολα». Τείνουν να είναι επιθετικά και επαναστατημένα, έχουν δύσκολη κοινωνική προσαρμογή, δείχνουν επιείκεια προς τον εαυτό τους και είναι παρορμητικά. Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να είναι δραστήρια, φιλικά και δημιουργικά.

 -αδιάφορος τύπος γονεϊκότητας: 

Οι γονείς κρατούν σε απόσταση τα παιδιά τους και ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις τους μόνο για να σταματήσουν αυτά να ζητούν. Δεν θέτουν όρια και λείπει η στοργή για τα παιδιά. Είναι συναισθηματικά απόμακροι, επικεντρώνονται στις δικές τους δυσκολίες και δεν απομένει ενέργεια για τα παιδιά τους. Στην περίπτωση που οι γονείς συμπεριφέρονται με εχθρότητα προς τα παιδιά αυτά τείνουν να εκδηλώνουν έντονες καταστρεπτικές παρορμήσεις και παραβατική συμπεριφορά.

Η μελέτη των τύπων γονεϊκότητας στηρίχτηκε σε μελέτες που έγιναν σε οικογένειες λευκών μεσαίας τάξης κυρίως δυτικού τύπου κοινωνιών. Έχει βρεθεί ότι οι επιπτώσεις του τύπου γονεϊκότητας στα παιδιά μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από πολιτισμό σε πολιτισμό και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ένας τύπος είναι οικουμενικά ο καλύτερος. 

Βιβλιογραφική πηγή: Παππά Β. (2006). Επάγγελμα γονέας. Ψυχολογικοί τύποι γονέων και συμπεριφορά παιδιών και εφήβων, Εκδόσεις Καστανιώτη.