Οι καβγάδες των γονιών και το παιδί

από την Όλγα Μάντη, MSc Εξελικτική και Σχολική Ψυχολόγο

Επειδή όλα τα ζευγάρια τσακώνονται κάποιες φορές, σχεδόν όλα τα παιδιά θα δουν τους γονείς τους να μαλώνουν κάποια στιγμή.

Αν καταφέρετε να αντιδράσετε κατάλληλα το παιδί σας μπορεί να πάρει ένα σημαντικό μάθημα για το πώς επιλύονται οι διαφωνίες με υγιή τρόπο. Ωστόσο, συνήθως αυτές οι καταστάσεις έχουν αρνητική επίδραση στο συναισθηματικό κόσμο των παιδιών. Η πιο συνηθισμένη αγωνία των παιδιών είναι να βλέπουν τους γονείς τους να μαλώνουν. Αναφέρουν ότι τα κάνει να νιώθουν ανήσυχα, φοβισμένα και μπερδεμένα. Ανησυχούν μήπως φταίνε τα ίδια για τον καβγά ή μήπως οι γονείς χωρίσουν. Τα παιδιά δεν μπορούν να ξεχωρίσουν ένα μικρό καβγαδάκι για τα πιάτα από μια σοβαρή διαφωνία που απειλεί τη σταθερότητα της σχέσης σας.

Οι περισσότεροι γονείς τσακώνονται για παρόμοια θέματα. Είναι συνηθισμένο ο ένας γονιός να έχει διαφορετικές ιδέες για τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού από τον άλλο. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να δέχεται το παιδί του να τρώει μπροστά στην τηλεόραση, ενώ ο/η σύζυγος να θεωρεί ότι πρέπει όλοι να τρώνε στο τραπέζι. Κάποιοι μπορεί να διαφωνούν αν η καθημερινή μελέτη πρέπει να γίνεται πριν την τηλεόραση ή μετά. Άλλα συνηθισμένα θέματα τσακωμών είναι σχετικά με τις δουλειές του σπιτιού και τα οικονομικά.

Οι διαφωνίες και οι τσακωμοί είναι αναπόφευκτοι λοιπόν. Ωστόσο, για ο,τιδήποτε κι αν μαλώνετε, υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε και άλλα που μπορείτε να αποφύγετε, ώστε να ελαχιστοποιήσετε την αρνητική επίπτωση στα παιδιά.

Κάνετε συμφωνία με τον/την σύζυγό σας να μην μαλώνετε μπροστά στα παιδιά. Αν υπάρξει μια διαφωνία, σταματήστε την εκεί και συνεχίστε όταν τα παιδιά δεν θα είναι εκεί ή έχουν πάει για ύπνο. Είναι σημαντικό να σταματήσετε αληθινά και να μην συνεχίσετε να αρπάζεστε με το παραμικρό όλη την υπόλοιπη μέρα. Όταν το συζητήσετε αργότερα θα είστε και οι δυο πιο ήρεμοι και θα είναι ευκολότερο να βρείτε μια λύση.

Προσπαθήσετε να συμφωνήσετε σε θέματα διαπαιδαγώγησης. Σίγουρα θα έχετε διαφωνίες αλλά μπορείτε να κάνετε κάποιους συμβιβασμούς από τις δύο πλευρές.

Αν τα παιδιά σας ήταν παρόντα στον καυγά, καθησυχάστε τα λέγοντας ότι αγαπάτε ο ένας τον άλλο και εκείνα. Εξηγείστε τους ότι ο καυγάς δεν είχε σχέση μαζί τους. Ζητήστε συγγνώμη ο ένας από τον άλλο για να δείξετε ότι δεν κρατάτε κακία και είστε εντάξει. Συζητήστε ανοιχτά, ώστε να μάθουν πώς επιλύονται οι διαφορές.

Αν ξέρετε ότι μαλώνετε για συγκεκριμένα θέματα ή ορισμένες ώρες, προσπαθήστε να καθίσετε μόνοι σας και να τα λύσετε όταν θα είστε ήρεμοι. Συζητήστε τι σας εκνευρίζει και πώς μπορείτε να είστε πιο ήρεμοι για να κάνετε το κλίμα στο σπίτι πιο ευχάριστο.

Μην υποθέτετε ότι το παιδί σας είναι πολύ μικρό για να καταλάβει τις λεπτομέρειες του τσακωμού και γι’ αυτό το λόγο δεν θα επηρεαστεί. Ακόμα και τα βρέφη μπορούν να καταλάβουν αν όχι τα λόγια, τα αρνητικά συναισθήματα που υπάρχουν μεταξύ σας.

Μην ζητάτε από το παιδί να διαλέξει «στρατόπεδο». Αυτό μπορεί να προκαλέσει μεγάλο άγχος στο παιδί, κάτι που έχει αρνητικές συνέπειες στον ψυχισμό του.

Αποφύγετε να διαφωνείτε και να τσακώνεστε για τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού μπροστά στο ίδιο το παιδί. Προσπαθήστε αν ο/η σύζυγός σας έχει μια συμπεριφορά με την οποία διαφωνείτε να μην το εκφράσετε μπροστά στο παιδί. Όταν είστε μόνοι μπορείτε να συζητήσετε για αυτά τα θέματα και να συμφωνήσετε, ώστε να παρουσιάζετε μια κοινή στάση στο παιδί.

Αποφύγετε να τσακώνεστε μπροστά στο παιδί για το ποιος είναι σωστός στη διαπαιδαγώγηση και έχει δίκιο. Εξάλλου συνήθως δεν υπάρχει σωστό και λάθος σε αυτές τις καταστάσεις, οπότε θα ήταν καλύτερα να έρθετε σε έναν συμβιβασμό για τα θέματα που διαφωνείτε.

Αποφύγετε να τσακώνεστε συνεχώς για μικρά πράγματα. Είναι σίγουρο πως θα έχετε κάποιες διαφωνίες για σοβαρά θέματα που πρέπει να λύσετε, αλλά δεν χρειάζεται να αρπάζεστε για λεπτομέρειες που δεν έχουν σημασία. Σκεφτείτε πως αν μαλώνετε συχνά για ασήμαντα θέματα, ίσως υπάρχει κάποιος άλλος λόγος για την εχθρότητα ανάμεσά σας, κάτι για το οποίο δεν μιλάτε.

Αν υπάρχουν σοβαρά προβλήματα στη σχέση σας που δεν καταφέρνετε να λύσετε μεταξύ σας, ίσως θα ήταν καλό να απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό. Τα παιδιά που οι γονείς τους μαλώνουν συχνά έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν συναισθηματικές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς. Επομένως είναι σημαντικό οι γονείς να προσέχουν για αλλαγές στη συμπεριφορά τους που δείχνουν ότι χρειάζονται κάποια βοήθεια.


 Πηγή:
Understanding your child... Parental arguments, The Tavistock & Portman NHS Foundation Trust.

Ψυχογενής ανορεξία: η σχέση με το σώμα

                                                                  από τη Βούλα Χρυσοχοΐδου, MSc Κοινωνική-Κλινική Ψυχολόγο

Η εικόνα που έχουμε για το σώμα μας διαμορφώνεται μέσα από τις αντιλήψεις μας για το μέγεθος του σώματος και τις στάσεις ή/και τα συναισθήματα του μας προς αυτό.

Η διαταραχή της σχέσης του ατόμου με το σώμα του αποτελεί μία από τις κυριότερες εκδηλώσεις της ψυχογενούς ανορεξίας. Οι νεαρές γυναίκες συνήθως παραπονιούνται ότι το σώμα τους δεν έχει το επιθυμητό βάρος ή σχήμα, δυσφορούν ακόμα κι όταν το βάρος τους είναι χαμηλότερο των φυσιολογικών ορίων και εστιάζουν συχνά σε περιοχές όπως το στήθος, οι γλουτοί, η κοιλιά και οι μηροί, τις οποίες αντιλαμβάνονται ως διογκωμένες και δύσμορφες. Η αντίληψη αυτή τις οδηγεί συχνά στο να φορούν φαρδιά ρούχα, για να καλύψουν «τα προβληματικά σημεία» και να αποφύγουν έτσι τα επικριτικά βλέμματα των άλλων, όπως οι ίδιες πιστεύουν.

Το σώμα εξάλλου αποτελεί και ένα βασικό πεδίο σύγκρουσης τόσο με τους άλλους, όσο και με τον ίδιο τους τον εαυτό, καθώς η μεταμόρφωση του αποτελεί τον κύριο στόχο της ύπαρξης τους. Αυτοαξιολογούνται σχεδόν αποκλειστικά από το αν θα καταφέρουν να αποκτήσουν το «ιδανικό σώμα», όπως οι ίδιες το ορίζουν, προβαίνοντας σε περιοριστική διατροφή σε ποσότητα και ποικιλία, σε έντονη σωματική άσκηση και σε προκλητούς εμετούς, χρήση διουρητικών ή καθαρτικών σε περιπτώσεις που προβούν σε υπερφαγικό επεισόδιο. Οι συμπεριφορές αυτές για τον έλεγχο του βάρους και του σχήματος του σώματος μακροπρόθεσμα μπορεί να επιφέρουν αλλαγές μη αναστρέψιμες στην υγεία.

Βιβλιογραφική πηγή:
 Γονιδάκης, Φ. & Βάρσου, Ελ. (2008). Ψυχογενής Ανορεξία. Αθήνα:ΒΗΤΑ Medical Arts. 

Τα στερεότυπα και πώς επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας

                                                    από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν τις αντιλήψεις που σχηματίζουμε για τους άλλους είναι τα στερεότυπα. Πρόκειται για τις τυποποιημένες και απλουστευμένες θετικές ή αρνητικές σκέψεις που συχνά σχηματίζουμε για τους άλλους. Έτσι λοιπόν, όταν χρησιμοποιούμε ένα στερεότυπο, θεωρούμε ότι ο άνθρωπος που έχουμε απέναντί μας κατέχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, επειδή θεωρούμε ότι ανήκει σε μία συγκεκριμένη ομάδα. Επομένως, οδηγούμαστε σε γενικεύσεις και βγάζουμε τα συμπεράσματά μας για έναν άνθρωπο που βλέπουμε με βάση πολυάριθμους παράγοντες όπως π.χ. το χρώμα του δέρματος, τον τρόπο ένδυσης, το θρήσκευμα, τα γκρίζα μαλλιά κ.ά. Αν επικοινωνήσουμε με αυτό το άτομο στηριζόμενοι στο στερεότυπο που έχουμε σχηματίσει, θα είμαστε προκατειλημμένοι απέναντί του και θα δημιουργήσουμε εμπόδια στην επικοινωνία.

 Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πόσο επηρεάζεται η συμπεριφορά μας, όταν λειτουργούμε βάσει στερεοτύπων ή προκαταλήψεων, καθώς έχει ως συνέπεια την υπονόμευση της ικανότητάς μας να αναπτύξουμε και να συντηρήσουμε μία σχέση. Αν μπορέσουμε να αντιληφθούμε ποιες είναι οι νοοτροπίες μας και οι τύποι της συμπεριφοράς μας, θα μπορέσουμε αυτόματα να καταλάβουμε ότι και οι άλλοι άνθρωποι -ανεξαρτήτως των χαρακτηριστικών τους ή της φυλής στην οποία ανήκουν- μπορεί να νιώθουν ή να σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο, και τελικά να βελτιώσουμε τις πιθανότητες για αποτελεσματική και σωστή επικοινωνία. Κατά αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε να πούμε ή να κάνουμε πράγματα που προσβάλλουν τον άλλο και διαιωνίζουν απηρχαιωμένα ρατσιστικά και σεξιστικά στερεότυπα.

 Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις δεν περιορίζονται μόνο στις επαφές μας με τα μέλη άλλων φυλών, αλλά εμφανίζονται και απέναντι σε ανθρώπους που έχουν κάποια φανερή αναπηρία, καθώς σωματικά ακέραιοι άνθρωποι συμπεριφέρονται στα άτομα αυτά βασιζόμενοι στα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις τους.

Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τις αντιλήψεις που έχουμε για τους άλλους;

Παρόλο που τα στερεότυπα αλλάζουν δύσκολα, οι άνθρωποι τα διατηρούν ακόμη και όταν έρθουν αντιμέτωποι με αποδείξεις που τα ανατρέπουν. Αν λοιπόν κάποιος συναντήσει έναν αλλοδαπό μιας εθνικότητας για την οποία έχει ήδη δημιουργήσει ένα στερεότυπο και διαπιστώσει ότι τελικά δεν ισχύει τίποτα από όλα όσα νόμιζε ότι ήξερε για τα χαρακτηριστικά αυτού του ατόμου, είναι πιθανό να θεωρήσει ότι πρόκειται για εξαίρεση και να συνεχίσει να χρησιμοποιεί το στερεότυπό του κάθε φορά που θα συναντάει αλλοδαπούς της αντίστοιχης εθνικότητας.

 Ωστόσο, οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν να προχωρούν ένα βήμα πιο μακριά από τα στερεότυπα και να σχηματίσουν μία πιο ρεαλιστική εντύπωση για τους άλλους, αλλά και να αξιολογούν την ορθότητα των προσωπικών τους αντιλήψεων.

Ορισμένες οδηγίες για να επιτευχθεί αυτή η θετική αλλαγή είναι οι παρακάτω:

1. Αναζήτηση περισσότερων πληροφοριών για το άτομο.

Ο καλύτερος τρόπος για τη συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με έναν άνθρωπο είναι η προσωπική επικοινωνία μαζί του. Μόνο μέσω της συζήτησης με τους άλλους ανθρώπους μπορούμε πραγματικά να τους μάθουμε, έτσι ώστε να μην λειτουργούμε βάσει των στερεοτύπων μας.

2. Αμφισβήτηση της ακρίβειας της εντύπωσης που έχουμε σχηματίσει για το άτομο.

Πολλοί άνθρωποι επιμένουν σε μια αρνητική εντύπωση χωρίς να βασίζονται σε ακριβή στοιχεία ή στην πραγματικότητα, αλλά λόγω στερεοτύπων ή προκατάληψης απλά έχουν κάποια γενική εντύπωση και σύμφωνα με αυτήν συμπεριφέρονται. Είναι σημαντικό, κάθε άνθρωπος που σκέφτεται έτσι, να προσπαθεί να δεχθεί ότι μπορεί να κάνει και λάθος, οπότε και θα είναι «ανοιχτός» και χωρίς προκαταλήψεις για να γνωρίσει πραγματικά κάποιαν άλλον.

3. Αποδοχή της πραγματικότητας, ότι οι εντυπώσεις που σχηματίζουμε για τους ανθρώπους, θα πρέπει με τον καιρό να αλλάζουν.

Η προσκόλληση σε απόψεις απηρχαιωμένες, ενώ είναι φανερό ότι αυτές δεν ισχύουν, δημιουργεί σοβαρά εμπόδια στην επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους. Η παραδοχή από το άτομο ότι τελικά είναι λανθασμένες οι αντιλήψεις που είχε για καιρό σχηματίσει, είναι μια αρχή για την αποκατάσταση της επικοινωνίας και την απαλλαγή από διαιωνιζόμενες προκαταλήψεις.

Τα παραπάνω μπορεί να βοηθήσουν στον επαναπροσδιορισμό κάποιων σκέψεων που μπορεί λανθασμένα να έχουμε σχηματίσει για κάποια άτομα βασιζόμενοι σε γενικευμένες αντιλήψεις που δε στηρίζονται στην πραγματικότητα. Μπορούν λοιπόν να συμβάλλουν στην αλλαγή αυτής της κατάστασης και στη δημιουργία αληθινών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, εμφάνισης και άλλων χαρακτηριστικών.     

Εφηβεία: Η πορεία προς την ενηλικίωση

                                                    από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Η εφηβεία αποτελεί την περίοδο μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή, αλλά τα όριά της είναι ασαφή. Αυτό σημαίνει ότι δεν αρχίζει ούτε τελειώνει για όλους την ίδια εποχή. Συχνά περιγράφεται ως μια δεύτερη γέννηση του ατόμου και εμπεριέχει την προοπτική μιας νέας ζωής.

Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει διάφορους αναπτυξιακούς στόχους. Ο έφηβος χρειάζεται να αφήσει την προστασία που του παρέχουν οι γονείς του, να αποχωριστεί το παιδί που κρύβει μέσα του και να αντιμετωπίσει τις σωματικές, γνωστικές και συναισθηματικές αλλαγές που του συμβαίνουν. Οι αλλαγές αυτές δεν είναι για όλους ίδιες. Σε άλλους είναι πιο γρήγορες και πιο εμφανείς, σε άλλους πιο αργές και λιγότερο θεαματικές. Δημιουργούν, όμως μια μεγάλη εσωτερική αναταραχή την οποία κάποιοι έφηβοι την εκφράζουν ηχηρά και έντονα, ενώ κάποιοι την αντιμετωπίζουν σιωπηλά.

Είτε στη μια είτε στην άλλη περίπτωση, ο έφηβος βιώνει μια εσωτερική δυσκολία που μπορεί να εκφραστεί με αιφνίδιες συναισθηματικές μεταπτώσεις και απρόβλεπτη συμπεριφορά: θυμός, θλίψη, κλάμα, προκλητικό ντύσιμο και λεξιλόγιο, παθητικότητα ή απομόνωση. Ακόμα και ο ίδιος ο έφηβος εκπλήσσεται με τις αντιδράσεις του, καθώς δυσκολεύεται να τις δικαιολογήσει. Ξέρει ότι δεν είναι πια παιδί, δεν νιώθει, ωστόσο, ούτε και ενήλικας. Αυτή η ενδιάμεση κατάσταση μπορεί να τον γεμίζει άγχος και αγωνία.

Ο έφηβος καθώς μεγαλώνει θέλει να δοκιμάζει τα όριά του και τις δυνατότητές του. Απαιτεί, λοιπόν, περισσότερη ελευθερία, περισσότερο δικό του χρόνο και χώρο, για να σκεφτεί, να ονειροπολήσει, να φλερτάρει, να δράσει. Τότε είναι που οι δικές του επιθυμίες σκοντάφτουν στις επιθυμίες, στους φόβους και στις πεποιθήσεις των γονέων.

Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να είναι κάποιος γονέας, όταν το παιδί γίνεται έφηβος. Ενώ πρέπει να είναι συνεχώς παρών όταν τον έχει ανάγκη, πρέπει ταυτόχρονα, να δεχτεί έναν άλλον περιορισμένο ρόλο, να ελαττώσει την επιρροή του που ασκεί, χωρίς να βιώσει ότι μπαίνει στο περιθώριο. Άλλωστε για πολλούς εφήβους είναι σημαντικότερο να είναι αποδεκτοί από τους συνομηλίκους τους παρά από τους γονείς τους, εφόσον βασικό στοιχείο στόχο για αυτούς αποτελεί η διαφοροποίηση από τους ενήλικες-γονείς και η αίσθηση ότι ανήκουν σε μια ομάδα συνομηλίκων. Η φιλία και ο έρωτας είναι τα κατεξοχήν θέματα που απασχολούν τους εφήβους, είτε το εκφράζουν είτε όχι. Θα λέγαμε ότι «μεταθέτουν» τα συναισθήματα αγάπης και τρυφερότητας από τους γονείς τους στους φίλους ή στο άλλο φύλο. Ωστόσο, η διαδικασία διαφοροποίησης από τους γονείς-ενήλικες αποτελεί ένα απαραίτητο βήμα για μια ώριμη ενηλικίωση. Επομένως, οι γονείς είναι καλό να συνειδητοποιήσουν ότι είναι πλέον γονείς μελλοντικών ενηλίκων. Και αυτό δεν είναι πάντα ευχάριστο!

Αξίζει να σημειώσουμε ότι όταν σε έναν έφηβο δίνεται η δυνατότητα να ασχοληθεί με διανοητικές δραστηριότητες και να εκφράσει ελεύθερα όσα νιώθει -είτε θετικά είτε αρνητικά- νιώθει σημαντικός και μπορεί να δοκιμάζει τον εαυτό του και τα όριά του μέχρι τη στιγμή που θα αισθανθεί πραγματικά έτοιμος να προχωρήσει στην ικανοποίηση των προσωπικών του αναγκών και επιθυμιών.

Ο δρόμος για την αυτονομία του εφήβου φαίνεται ότι γίνεται λιγότερο δύσκολος, όταν υπάρχουν γονείς ή ενήλικοι υποστηρικτές που μπορούν να αντέξουν την προσπάθεια του εφήβου να αυτονομηθεί, ώστε να μπορέσει να βρει τη δική του ταυτότητα και τη δική του πορεία ζωής.




Βιβλιογραφικές πηγές:
ΕΠΙΨΥ. (2000). Ψυχική υγεία και διαπροσωπικές σχέσεις: Συζητήσεις εφήβων. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΠΙΨΥ.
Cole, M. & Cole, S. (2001). Η ανάπτυξη των παιδιών. Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός.

Πότε να επισκεφτώ έναν ψυχολόγο για το παιδί μου;

από την Όλγα Μάντη, MSc σχολική & εξελικτική ψυχολόγο

Τον τελευταίο καιρό διαισθάνεστε ότι κάτι δεν πάει καλά με το παιδί σας, ωστόσο, ανάμεσα στη γνωστή σας που τρέχει την κόρη της για ψύλλου πήδημα στους ειδικούς και στη μητέρα σας που φωνάζει «το παιδί δεν είναι τρελό!» νιώθετε αμήχανοι για το τι πρέπει να κάνετε.

Πριν επισκεφτείτε έναν επαγγελματία, προσπαθήστε να σκεφτείτε και να καταλάβετε εσείς οι ίδιοι τι δεν πάει καλά. Να θυμάστε πως είστε οι γονείς του παιδιού σας, μπορείτε να στηριχθείτε στη διαίσθησή σας. Αν το πρόβλημα διαρκεί και αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε να βοηθήσετε οι ίδιοι, τότε η γνώμη ενός ειδικού θα σας επιτρέψει να βρείτε μια λύση.

Σε ποιες περιπτώσεις να επισκεφτείτε έναν ειδικό:

• Σε περιόδους δύσκολες για την οικογενειακή σας ζωή, όταν ορισμένες καταστάσεις επηρεάζουν τη σχέση γονέων και παιδιών έντονα και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τέτοιες καταστάσεις μπορεί να είναι το διαζύγιο, μια σοβαρή ασθένεια, ένα πένθος.

• Σε κάποιες περιπτώσεις που διαισθάνεστε ότι κάτι δεν πάει καλά ή κάποιο πρόσωπο κοντινό στο παιδί σας (παιδίατρος, δασκάλα, συγγενείς) σας το υποδεικνύει. Είναι σημαντικό να τους ακούσετε, ακόμα κι αν δεν σας είναι εύκολο, και αν ο τρόπος τους δεν είναι πολύ σαφής ή κομψός.

Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι:

-   Όταν το παιδί δεν έχει κατακτήσει ορισμένες δεξιότητες που θα περιμένατε να έχει στην ηλικία του. Αν είναι αδέξιο στις κινήσεις του, δεν μιλάει καλά, δυσκολεύεται να βγάλει τις πάνες, είναι κλεισμένο στον εαυτό του, πολύ απαθές ή επιθετικό, δεν μπορεί να παίξει ή να κάνει φίλους και έχει μεγάλες διαφορές από τα παιδιά της ηλικίας του.

-   Όταν η ανάπτυξή του δεν είναι ισορροπημένη, δηλαδή, έχει αναπτυχθεί σε έναν τομέα και σε άλλο όχι. Για παράδειγμα, μιλάει πολύ καλά, αλλά είναι πολύ δειλό. Από κάποιες απόψεις θέλει να μείνει μικρό.

-   Όταν παρουσιάζει ξαφνικές και έντονες αλλαγές στη συμπεριφορά και στη διάθεση του που επιμένουν. Για παράδειγμα ενώ κοιμόταν καλά, δεν μπορεί να κοιμηθεί ή ξυπνάει από εφιάλτες. Ενώ είχε βγάλει την πάνα, λερώνεται πάνω του το βράδυ ή το πρωί. Ενώ μιλούσε καθαρά αρχίζει να ψευδίζει ή μωρουδίζει. Έχει γίνει ευέξαπτο, νευρικό, μελαγχολικό, σκυθρωπό, παραπονιέται και κλαίει συνεχώς χωρίς λόγο.

-  Όταν αλλάζει η συμπεριφορά του στο σπίτι και στο σχολείο και γίνεται νευρικό, προκλητικό, δεν μπορεί να συγκεντρωθεί ή η επίδοσή του στα μαθήματα πέφτει.

Βλέποντάς τα όλα αυτά μπορεί να λέτε: «στο τέλος θα του περάσουν όλα» ή «έτσι είναι το φυσικό του» ή «θα το ξεπεράσει μόνο του».

Σκεφτείτε όμως ότι το παιδί ζει μια κατάσταση λιγότερο ή περισσότερο οδυνηρή, αλλά αληθινή. Φυσικά, οι δυσκολίες με τους συμμαθητές μας προετοιμάζουν για τις δυσκολίες της ζωής, και η ομιλία του θα στρώσει με το πέρασμα του χρόνου. Όμως, γιατί να επιβάλλετε στο παιδί σας μια τέτοια κατάσταση, όταν συχνά μερικές συναντήσεις με έναν ειδικό μπορούν να το ανακουφίσουν;

Η παιδική ηλικία είναι μια περίοδος ιδιαίτερα ευάλωτη. Το να αφήνεις ένα παιδί να ζει με το πρόβλημά του είναι σαν να το αφήνεις να περπατά με ένα αγκάθι στο πόδι. Πηγαίνοντας το σε έναν ειδικό του επιτρέπετε να αισθάνεται καλύτερα, να βγει από μια δύσκολη κατάσταση που το κάνει να υποφέρει.

Αν ανησυχείτε μήπως θα αμφισβητηθείτε στο ρόλο σας ως γονείς, σκεφτείτε ότι ο ειδικός δεν είναι εκεί για να σας ασκήσει κριτική, ούτε να κρίνει αν ανατρέφετε σωστά το παιδί σας. Αυτό που έχει σημασία είναι πως ως γονείς κινητοποιηθήκατε για να βοηθήσετε το παιδί σας που υποφέρει.

Όταν το σχολείο σας συμβουλεύει να πάτε το παιδί σας σε ειδικό:

Ίσως αισθάνεστε ότι κάποιοι εκπαιδευτικοί είναι υπερβολικοί και βλέπουν προβλήματα εκεί που δεν υπάρχουν. Όμως, αξίζει να λαμβάνετε υπόψη τη γνώμη των παιδαγωγών του παιδιού σας, είτε είναι βάσιμη, είτε όχι. Έτσι θα έχετε κάνει αυτό που έπρεπε για το παιδί σας. Φυσικά δεν είστε υποχρεωμένοι να ενημερώνετε το σχολείο για όλες τις εξελίξεις. Ωστόσο, μια συνεργασία με το σχολείο μπορεί να είναι πολύτιμη και βοηθητική όταν υπάρχει μια δυσκολία. Η στάση του σχολείου απέναντι στο παιδί και τους γονείς έχει σημαντική επίδραση, καθώς μπορεί να μειώσει ή να μεγαλώσει το άγχος που συχνά συνοδεύει τις δυσκολίες. 

 

Οι φιλίες των παιδιών

 από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Τι σημαίνει φιλία;

Με τον όρο φιλία εννοείται η στενή διαπροσωπική σχέση μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων η οποία χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εγγύτητα, δέσμευση, μοίρασμα εμπειριών, στοργή και αμοιβαιότητα. Η φιλία κατέχει ξεχωριστό ρόλο στο πλέγμα των ανθρώπινων σχέσεων. Ιδιαίτερα, κατά την παιδική –αλλά και εφηβική- ηλικία οι σχέσεις με άτομα της ίδιας ηλικίας αποτελούν μια ουσιαστική πτυχή κατά τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου, επηρεάζοντας σημαντικά την ανάπτυξή του.

Πώς επιλέγουν τα παιδιά τους φίλους τους;

Σημαντικός παράγοντας για την έναρξη μιας φιλικής σχέσης είναι η εγγύτητα ή γειτνίαση, δηλαδή το να βρίσκεται το εν δυνάμει φιλικό πρόσωπο στο κοντινό κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού. Ωστόσο, η ομοιότητα μεταξύ των φίλων αποτελεί το πιο ουσιώδες και κρίσιμο στοιχείο, ώστε δύο ή περισσότερα άτομα να συνάψουν μια φιλική σχέση. Συνήθως, τα παιδιά που είναι ίδιου φύλου, ίδιας ηλικίας και μοιράζονται παρόμοια ενδιαφέροντα εμπλέκονται σε στενότερες διαπροσωπικές σχέσεις. Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι και τα παιδιά διαφορετικού φύλου ή ηλικίας μπορούν να αναπτύξουν μια φιλική σχέση, ιδιαίτερα εάν υπάρχουν συγγενικοί ή οικογενειακοί φιλικοί δεσμοί.

Ποιες είναι οι λειτουργίες της φιλίας;

Η φιλία θεωρείται, κατά κύριο λόγο, ένα από τα βασικά πλαίσια επαφής του παιδιού με τον κόσμο εκτός του οικογενειακού περιβάλλοντος, δίνοντας του ουσιώδεις πληροφορίες για τις υπόλοιπες διαπροσωπικές σχέσεις. Ένα παιδί διδάσκεται πράγματα για τον εαυτό, τους άλλους και τον κόσμο. Μαθαίνει πώς να αλληλεπιδρά με άλλα άτομα, να επικοινωνεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες του και να κατανοεί τις επιπτώσεις και τα όρια τις συμπεριφοράς του.

Ακόμη, οι φιλίες παρέχουν ένα πλαίσιο κοινών δραστηριοτήτων από το οποίο αντλείται ευχαρίστηση και διασκέδαση. Μέσα από κοινές δραστηριότητες, όπως το παιχνίδι, δίνεται στα παιδιά η ευκαιρία να αναπτύξουν θεμελιώδεις κοινωνικές δεξιότητες. Μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν ικανοποιητικά τις συγκρούσεις και να διευθετούν αποτελεσματικά τα προβλήματα που προκύπτουν. Επιπλέον, η συνεχής επαφή με συνομηλίκους τους δίνει τη δυνατότητα να αρχίζουν να «βλέπουν» την οπτική ενός άλλου προσώπου και, στην πορεία, μπορούν να κατανοήσουν σε βάθος τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις προθέσεις του. Με τον τρόπο αυτό, αναπτύσσεται περαιτέρω η συναισθηματική τους νοημοσύνη. Τα παιδιά εξοικειώνονται με κοινωνικές έννοιες, όπως η εμπιστοσύνη, η συνέπεια, ο σεβασμός και η υποστήριξη και μαζί με τους συντρόφους τους στο παιχνίδι εξερευνούν τις έννοιες της γενναιοδωρίας και της αλληλοβοήθειας.

Επιπρόσθετα, οι ομάδες συνομηλίκων που συμπεριλαμβάνουν περισσότερα από δύο παιδιά παρέχουν ένα βασικό πλαίσιο πειραματισμού με τον ανταγωνισμό, την κυριαρχικότητα και την υποχωρητικότητα. Τα παιδιά που είναι μέλη μιας ομάδας συνομηλίκων αναλαμβάνουν διαφορετικούς ρόλους εντός αυτής, υιοθετούν ή παραβαίνουν κανόνες και μαθαίνουν περισσότερα στοιχεία για τους ρόλους των δύο φύλων, ειδικά εάν συμμετέχουν σε μικτές ομάδες. Στο πλαίσιο αυτό, προετοιμάζονται ή βοηθούνται να ενταχθούν σε άλλα ομαδικά πλαίσια, όπως το σχολείο ή μια αθλητική ομάδα. Μάλιστα, σε ομάδες συνομηλίκων στις οποίες υπάρχει μεγάλη ποικιλία ως προς την φυλετική προέλευση των παιδιών φαίνεται ότι τα παιδιά υιοθετούν λιγότερο στερεότυπες στάσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διατηρούν έναν πιο ανοιχτό προσανατολισμό ως προς τη διαφορετικότητα μεταξύ των ανθρώπων, στάση η οποία αποδυναμώνει την ισχύ φυλετικών ή άλλων προκαταλήψεων.

Τέλος, με την βοήθεια των φίλων βελτιώνεται η αντίληψη του εαυτού και ενισχύεται η αυτοεκτίμηση. Συχνά, οι φίλοι συμπληρώνουν ο ένας τον άλλο και λειτουργούν ως πρότυπα μίμησης και διδασκαλίας. Ακόμη σπουδαιότερη προσφορά των φίλων είναι η συμπαράσταση σε μια δύσκολη στιγμή, μια διέξοδος ή ένα καταφύγιο σε περιόδους που το παιδί μπορεί να βιώνει αρνητικές εμπειρίες ή συναισθήματα.

Αναμφίβολα, όμως, μια από τις σημαντικότερες αναπτυξιακές λειτουργίες της φιλίας είναι ότι συμβάλλει στην ανάπτυξη της κοινωνικής επάρκειας, δηλαδή στην ανάπτυξη και ενίσχυση όλων εκείνων των δεξιοτήτων οι οποίες οδηγούν σε επιτυχή κοινωνική λειτουργία. Οι φιλικές σχέσεις προετοιμάζουν το έδαφος για τα άλλα είδη σχέσεων που αναπτύσσει το άτομο και, ειδικότερα, αποτελούν το πρότυπο των στενών διαπροσωπικών σχέσεων που θα δημιουργήσει το άτομο αργότερα στη ζωή του.

Βιβλιογραφική πηγή:

Dunn, J. (1999). Οι στενές προσωπικές σχέσεις των μικρών παιδιών. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Πώς η ασθένεια αλλάζει τη ζωή μας;

                                                   από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Τι είναι υγεία; Πώς ορίζουμε την ασθένεια;

             

Ο διαχωρισμός της υγείας από την ασθένεια δεν είναι πάντοτε απλός και εύκολος. Καθεμία κατάσταση χαρακτηρίζεται από διάφορες διαβαθμίσεις. Αυτό που ισχύει μάλλον είναι ότι: «Η υγεία είναι μια αόρατη αίσθηση που μόνο η απουσία της μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε τη σημασία της». Το πώς αντιλαμβανόμαστε την υγεία και την ασθένεια εξαρτάται από τον τρόπο που κατανοούμε τον εαυτό μας σε σχέση με το περιβάλλον. Άλλωστε, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι οι άνθρωποι αντιδρούμε πολύ διαφορετικά σε σχετικά παρόμοιες (ιατρικές) καταστάσεις. Κάποιος αντιλαμβάνεται μόλις και μετά βίας κάποιο σύμπτωμα και κάποιος άλλος ενδέχεται να παραιτηθεί από τις καθημερινές ευθύνες και υποχρεώσεις, να απουσιάζει από την εργασία του, να δείχνει έντονη συναισθηματική δυσφορία και να απομακρύνεται από φίλους και συγγενείς.

Οι αντιδράσεις προς την ασθένεια εξαρτώνται από:

lτο βαθμό που ο καθένας μας εστιάζει την προσοχή του στα σωματικά ή άλλα συμπτώματα

lτο βαθμό που αυτά τα συμπτώματα είναι εμφανή

lτο προσωπικό όριο αντοχής στον πόνο

lτις εμπειρίες παιδικής ηλικίας

lτο πολιτισμικό υπόβαθρο

lτις περιστάσεις στη ζωή μας τη δεδομένη στιγμή

lτο φύλο

lαν έχουμε βιώσει στο παρελθόν παρόμοια ή τα ίδια συμπτώματα & πώς τα αντιμετωπίσαμε

lτο νόημα που αποδίδουμε στο σύμπτωμα

lΤο τι πιστεύουμε οι άνθρωποι σχετικά με το πώς και γιατί εκδηλώθηκε η ασθένεια (π.χ. «εγώ φταίω», θέλημα θεού, μοίρα κλπ.) φαίνεται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε κάθε στάδιο της αντιμετώπισης της νόσου, από την αναζήτηση βοήθειας ως την πιστή τήρηση της θεραπευτικής αγωγής

lΜάλλον αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι πεποιθήσεις, επηρεάζουν τα συναισθήματά μας

Ποιες είναι όμως οι προκλήσεις της ασθένειας και με τι τρόπο αλλάζει τη ζωή μας;

Προκλήσεις στην εικόνα του εαυτού

Η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας ως ολοκληρωμένο και ανεξάρτητο άτομο μπορεί να τεθεί σε σοβαρή δοκιμασία σε περιπτώσεις που η ασθένεια έχει εμφανή σημάδια στο σώμα μας. Μοιάζει να απειλείται η ακεραιότητα του σώματος και μπορεί να έχουμε την αίσθηση ότι «αυτό το σώμα δεν είμαι εγώ». Μπορεί να ανησυχούμε ότι θα αλλάξουν οι σχέσεις μας με τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Μπορεί να φοβόμαστε ότι θα μας απορρίψουν ή ότι θα γίνουμε αντικείμενο οίκτου

Προκλήσεις στο χώρο της εργασίας

Συχνά, η επαγγελματική ζωή μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, σε κατάσταση αναμονής. Μπορεί να ανησυχούμε ότι χάνουμε τις ευκαιρίες να ανελιχθούμε ή να προχωρήσουμε. Ως συνέπεια,  μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά η αίσθηση του «ποιος είμαι», αφού η εργασία αποτελεί το σημαντικότερο ίσως  μέσο για την υλοποίηση δημιουργικών ιδεών αλλά και τον έλεγχο της ζωής μας. Επίσης,  υπάρχει συχνά, η πιθανότητα να μην μπορέσουμε να επανέλθουμε πλήρως στην εργασία ή να είναι αδύνατον να αναλάβουμε τις προηγούμενες αρμοδιότητές μας. Και η πρόκληση είναι: να μπορέσουμε να βρούμε έναν τρόπο να επανέλθουμε στον εργασιακό χώρο με έναν τρόπο που να είναι για εμάς τους ίδιους εφικτός αλλά κυρίως ικανοποιητικός.

Σχέσεις με τα αγαπημένα πρόσωπα

Συχνά η ασθένεια, μπορεί να οδηγήσει σε φυσικό αποχωρισμό αλλά και σε συναισθηματική απομάκρυνση από τους οικείους μας. Η μοναξιά μπορεί να είναι ένα σύνηθες συναίσθημα. Τα αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να χρειαστεί να επιφορτιστούν με νέα καθήκοντα και να επωμιστούν νέες ευθύνες, κάτι που μπορεί να δημιουργήσει περαιτέρω πιέσεις στις σχέσεις. Πολλές φορές η στήριξη από τους άλλους μπορεί να είναι περίπλοκη ιδιαίτερα για το άτομο που «λαμβάνει» βοήθεια: μια ενέργεια που κάποιος αποδίδει σε ενδιαφέρον, ένας άλλος μπορεί να τη θεωρήσει ως υπερπροστασία ή απόπειρα ελέγχου. Όμως, οι έρευνες δείχνουν ότι όταν δεχόμαστε κοινωνική υποστήριξη από τους φίλους αλλά και τον ευρύτερο οικογενειακό κύκλο, αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικότερα την ασθένεια.

Συναισθηματικές προκλήσεις

Ένα από τα πιο δύσκολα έργα του ατόμου που νοσεί είναι να διατηρήσει τη συναισθηματική του υγεία. Οι συνθήκες της ασθένειας δημιουργούν συχνά ψυχικές πιέσεις, που μπορεί να οδηγούν σε κατάθλιψη ή έντονο άγχος. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό καταρχήν να κατανοήσουμε τα διάφορα και ποικίλα συναισθήματα που δημιουργεί η ασθένεια και, στη συνέχεια, να τα αποδεχτούμε ως μέρος της ύπαρξης μας και να τα αντιμετωπίσουμε.

Η εμπειρία του πόνου

Ο πόνος είναι μια πολύ πραγματική πλευρά της ασθένειας και δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε. Ωστόσο, φαίνεται ότι τα θετικά συναισθήματα και η θετική προσωπική αντίληψη του πόνου μπορούν ακόμα και να τον μειώσουν. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι ασθενείς που νιώθουν φόβο, σύγχυση, άγχος ή κατάθλιψη εξαιτίας του πόνου που βιώνουν είναι καλύτερο να υποκριθούν τους χαρούμενους. Το κλειδί δεν είναι η «θετική σκέψη», αλλά η αναγνώριση όλων των συναισθημάτων και η επεξεργασία τους

Ένα «διαφορετικό» μέλλον

Η ασθένεια συχνά υπογραμμίζει το γεγονός ότι η ζωή είναι απρόβλεπτη και απροσδόκητη. Είναι πιθανό να νιώσουμε ότι οι μακροπρόθεσμοι στόχοι και τα σχέδιά μας για το μέλλον, παύουν ξαφνικά να ανήκουν στη σφαίρα του εφικτού και χρειάζεται να αλλάξουν.

Ας αναρωτηθούμε λίγο…

Θα ζούσαν οι άνθρωποι τη ζωή τους διαφορετικά αν γνώριζαν ότι μια μέρα όλα θα άλλαζαν ριζικά;

Μοιάζει οι άνθρωποι που έχουν μια ασθένεια να εστιάζουν την προσοχή τους σε αυτό ακριβώς το ερώτημα. Προσπαθούν να δώσουν ένα νόημα στη ζωή τους, ανατρέχουν στο παρελθόν και θέτουν στον εαυτό τους ερωτήματα όπως: «Πώς πέρασα τη ζωή μου;» «Ήταν σωστές οι επιλογές μου;» «Ποια πράγματα εξακολουθούν να είναι σημαντικά για μένα;» «Αν μου ξαναδινόταν η ευκαιρία να ξαναζήσω τη ζωή μου, πώς θα τη ζούσα;»

lΗ σοβαρή ασθένεια συχνά έχει τη δύναμη να αλλάξει την κοσμοθεωρία, την προσωπικότητα και τη φιλοσοφία ζωής μας

lΑυτό, βέβαια, μπορεί επίσης να σημαίνει ότι μπορεί να ανοίγονται μπροστά μας νέες δυνατότητες και προοπτικές, που δεν τις είχαμε καν διανοηθεί!

Επομένως, κεντρικός στόχος της θεραπείας είναι  η αποκατάσταση. Αποκατάσταση είναι η δυναμική διαδικασία που έχει στόχο την κάλυψη των αναγκών του ατόμου ως ολότητας. Η διαδικασία αυτή βοηθά το άτομο να φτάσει στις μέγιστες δυνατότητές του, δηλαδή:

·   να παραμείνει ή να προσαρμοστεί την εργασία 

·   να ενισχύσει το προσωπικό του δυναμικό

·   να διατηρήσει τις κοινωνικές του επαφές

·   να συνεχίσει τις δραστηριότητες που το ευχαριστούν

Με λίγα λόγια να παραμείνει ενεργό, δραστήριο και στο επίκεντρο της ίδιας του της ζωής.

Βιβλιογραφικές πηγές:
Bacque, M-F. (2001). Πένθος και υγεία: Άλλοτε και σήμερα. Αθήνα: Θυμάρι
DiMatte0 & Martin L. R. (2006). Εισαγωγή στην ψυχολογία της υγείας. Ελληνικά Γράμματα.

Κατανοώντας την ψυχική ασθένεια

                                                    από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

«Τίποτε στη ζωή δεν είναι για να το φοβόμαστε, αλλά για να το κατανοήσουμε», Μαρία Κιουρί

Υπάρχουν πράγματα που βλέπουμε από απόσταση, αλλά δεν τα γνωρίζουμε ουσιαστικά. Υπάρχουν πράγματα που μας φαίνονται ακατανόητα ή παράξενα και μας κάνουν να νιώθουμε άβολα και περίεργα. Μας προξενούν διάφορα έντονα συναισθήματα, όπως φόβο. Η ψυχική ασθένεια μπορεί να είναι ένα από αυτά. Γνωρίζουμε όμως τι περιλαμβάνει στην πραγματικότητα ο όρος αυτός;

Στο συγκεκριμένο άρθρο παρουσιάζονται κάποια βασικά στοιχεία για τις ψυχικές ασθένειες και τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Να σημειωθεί ότι οι περιγραφές αποτελούν περισσότερο ένα έναυσμα προς σκέψη παρά βεβαιότητες για το τι πραγματικά συμβαίνει, αφού κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και μοναδική, όπως και ο καθένας από εμάς. Ο στόχος είναι να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι βιώνει, τι σκέφτεται και τι νιώθει ένα άτομο με ψυχική ασθένεια, αλλά και να ενημερωθούμε με ποιον τρόπο μπορούμε εμείς οι ίδιοι να βοηθήσουμε ενεργά. Το σημαντικότερο ίσως που χρειάζεται να έχουμε υπόψη είναι ότι η κατανόηση μπορεί να διαλύσει το φόβο.


Αν προσπαθούσαμε να δώσουμε ένα γενικό ορισμό στην έννοια ψυχική ασθένεια θα μπορούσαμε να πούμε ότι αναφέρεται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει κάποιος στον τρόπο με τον όποιο σκέφτεται, ενεργεί και έρχεται σε επαφή με άλλους ανθρώπους. Η ψυχική ασθένεια μπορεί να αφορά άτομα κάθε ηλικίας, μόρφωσης, φυλής ή κοινωνικού επιπέδου.


Όμως, είναι σημαντικό να διακρίνουμε μεταξύ της σοβαρής ψυχικής ασθένειας και των συνηθισμένων ψυχικών προβλημάτων. Η διαφορά τους είναι ο βαθμός στον οποίο επηρεάζεται η ζωή του ατόμου, ο χρόνος διάρκειας, το επίπεδο ενόχλησης και οι δυσκολίες στην καθημερινότητα. Δηλαδή, η ψυχική ασθένεια έχει συνήθως σημαντική επίδραση σε όλες σχεδόν τις πλευρές της ζωής του ατόμου.

Ο βαθμός στον οποίο επηρεάζει η ψυχική ασθένεια διαφέρει από άτομο σε άτομο. Κάποιοι μπορεί να ζήσουν με την ασθένεια για ολόκληρη τη ζωή τους και να μην μπορούν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στην καθημερινότητά τους. Κάποιοι άλλοι μπορεί να καταφέρουν να ζουν ανεξάρτητα και άλλοι μπορεί να αναρρώσουν πλήρως.

Οι πιο σημαντικές ψυχικές ασθένειες είναι η σχιζοφρένεια, η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, η ψυχογενής ανορεξία και η ψυχογενής βουλιμία, οι αγχώδεις διαταραχές, ο αυτισμός και η άνοια τύπου Alzheimer. Καθεμία από αυτές έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο τη ζωή του ατόμου.

Τα άτομα με ψυχική διαταραχή μπορεί είτε να βιώνουν ιδιαίτερα έντονα συναισθήματα, είτε να ανταποκρίνονται στο περιβάλλον με τρόπους που μπορεί να μοιάζουν σε εμάς μη κατάλληλοι ή αποδεκτοί.

Συχνά, η καθημερινή ζωή και οι συνήθειές τους επηρεάζονται σε σημαντικό βαθμό και μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εργασία, στο σχολείο και στις κοινωνικές τους σχέσεις.

Οι κοινωνικές επαφές τις περισσότερες φορές δέχονται σημαντικό πλήγμα, καθώς τα άτομα αυτά μπορεί να απομονώνονται και να κλείνονται στον εαυτό τους, επειδή ίσως νιώθουν ότι οι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν. Ανάλογα, φίλοι και συγγενείς μπορεί να απομακρύνονται, γιατί θεωρούν ότι δεν συμπεριφέρονται με αναμενόμενους τρόπους ή όπως ορίζουν οι υπάρχοντες κοινωνικοί κανόνες και συνήθειες.

Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη μας πως ότι βιώνει το άτομο είναι για το ίδιο μια αληθινή εμπειρία.

Η ψυχική ασθένεια δεν είναι πάντα ορατή και η εμφάνιση ενός ατόμου με ψυχική ασθένεια δεν είναι συνήθως εκείνη ενός άρρωστου. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά της, απλώς κοιτώντας κάποιον. Άλλωστε, είναι πιθανό και το ίδιο το άτομο να μην αποδέχεται ότι νοσεί.

Στο ερώτημα τι προκαλεί την ψυχική ασθένεια, έχουν δοθεί πολλές απαντήσεις, χωρίς κάποια να φαίνεται πιο ικανοποιητική ή περισσότερο αποδεκτή από τις άλλες. Ωστόσο, φαίνεται ότι οφείλονται σε ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, όπως η βιολογία, η κληρονομικότητα, το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, οι συνθήκες και  τα σημαντικά γεγονότα ζωής.

Οι άνθρωποι που νοσούν χρειάζονται θεραπεία και υποστήριξη από υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Σήμερα, οι ψυχικές ασθένειες μπορούν να αντιμετωπιστούν επαρκώς με διάφορες θεραπείες, όπως η φαρμακευτική αγωγή, η ψυχοθεραπεία και η κοινωνική υποστήριξη.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το είδος της θεραπείας θα πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε ατόμου, σωματικές, ψυχολογικές, συναισθηματικές, κοινωνικές, ακόμα και πολιτισμικές. Ο στόχος είναι να μπορέσει το άτομο να εκπληρώσει το δυναμικό του και να ζει μια κανονική ζωή. Για το λόγο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό να γνωρίζει τι του συμβαίνει και να συμμετέχει ενεργά στις αποφάσεις για τη θεραπεία του, αλλά και για τη ζωή του. Επιπλέον, η έγκαιρη αναγνώριση συμβάλλει στην άμεση αντιμετώπιση.

Πώς μπορώ να βοηθήσω ;

Το να υπάρχει ένα άτομο που αντιμετωπίζει κάποια ψυχική διαταραχή ανάμεσα στα μέλη της οικογένειάς μας, στους φίλους, στους συνεργάτες ή στον ευρύτερο κύκλο μας είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο. Μπορεί να νιώσουμε απροετοίμαστοι, αμήχανοι, περίεργοι, φοβισμένοι ή ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Κι όμως! Οι έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα που βιώνουν μια ψυχική ασθένεια μας χρειάζονται στη ζωή τους. Η παρουσία και η υποστήριξή μας είναι εξαιρετικά σημαντική για την ανάρρωσή τους.

Τι μπορώ να κάνω ;

·Αναγνώρισε αυτό που περιγράφει το άτομο ως μια αληθινή του εμπειρία

·Χρησιμοποίησε γλώσσα που σέβεται τον άνθρωπο

·Απόφυγε πράξεις που στιγματίζουν

·Υπάρχουν διάφοροι μύθοι για τις ψυχικές ασθένειες. Μάθε τις αλήθειες!

·Ενημερώσου για τα σημάδια των ψυχικών ασθενειών

·Ενθάρρυνε το άτομο να αναζητήσει εξειδικευμένη επιστημονική βοήθεια και να απευθυνθεί  σε κάποιον ειδικό

·Απέφυγε να ασκείς κριτική & να λες στο άτομο τι να κάνει

·Θυμήσου ότι έχει δικαίωμα να συμμετέχει στις αποφάσεις για τη ζωή του

Μπορείς να βοηθήσεις όταν…

·ακούς με προσοχή & ενδιαφέρον και δεν βιάζεσαι να απομακρυνθείς

·αφιερώνεις χρόνο & δεν καταλήγεις σε βιαστικά συμπεράσματα

·ρωτάς αν και πώς μπορείς να βοηθήσεις

·δίνεις έμφαση στις ικανότητες του ατόμου και τις επισημαίνεις

·αντιμετωπίζεις το συνάνθρωπό σου ως φίλος και όχι ως ειδικός

·μένεις στη ζωή του και κρατάς επαφή

Κοίταξε πίσω από την ψυχική ασθένεια, δες τον άνθρωπο.

Προκλήσεις μπροστά σε μια σοβαρή ασθένεια

                                                    από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Μια ασθένεια ή ένα σοβαρό ατύχημα επηρεάζουν με άμεσο και καθοριστικό τρόπο τη ζωή ενός ανθρώπου τόσο σε σωματικό, αλλά κυρίως σε συναισθηματικό επίπεδο.

Ανάλογα με το στάδιο ασθένειας ή σωματικού τραυματισμού το άτομο χρειάζεται να αντιμετωπίσει διάφορες προκλήσεις. Κατά τη διάρκεια της οξείας φάσης, βασική προτεραιότητα αποτελεί η επιβίωση. Στο στάδιο της αποκατάστασης, το άτομο χρειάζεται να ενεργοποιηθεί προκειμένου να επιτύχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο ανεξάρτητης λειτουργικότητας. Στην επόμενη φάση, χρειάζεται να αποδεχτεί τις αλλαγές που επιφέρει η ασθένεια ή η αναπηρία, καθώς και τους περιορισμούς που τίθενται εξαιτίας της κατάστασής του. Στην περίπτωση μιας ασθένειας που δεν επιδέχεται θεραπεία, το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με την προοπτική του θανάτου του και τα έντονα συναισθήματα που δημιουργούνται εν όψει αυτού του γεγονότος.

Τόσο μια σοβαρή ασθένεια όσο και ένας σωματικός τραυματισμός δημιουργούν σημαντική αναστάτωση στο άτομο και στην καθημερινότητά του. Συχνά, συναισθήματα όπως άγχος και φόβος για το τι συμβαίνει μπορεί να παρεμποδίσουν τη διαδικασία της ίασης, καθώς το άτομο δεν έχει διαθέσιμα συναισθηματικά αποθέματα για να συμμετέχει στη θεραπεία του. Τα αρνητικά συναισθήματα, η κατάθλιψη, η απόγνωση αλλά και η αίσθηση του ατόμου ότι έχει χάσει την προηγούμενη λειτουργικότητά του μπορούν να τον κάνουν απρόθυμο να ακολουθήσει την οποιαδήποτε θεραπεία. Γενικά, τα συναισθήματα αυτά ενδέχεται να απορροφούν σε σημαντικό βαθμό την ενέργεια του ασθενούς, εμποδίζοντας έτσι την ενεργό συμμετοχή του στη θεραπεία του.

Βασικό χαρακτηριστικό της ζωής του ατόμου πλέον είναι το απρόβλεπτο. Η ζωή μπορεί να μοιάζει ότι χάνει την προβλεψιμότητα και το νόημά της, πλήττεται η αίσθηση και η εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του, περιορίζεται σημαντικά η προσωπική του ελευθερία, ενώ το μέλλον μπορεί να φαίνεται αβέβαιο.

Επιπρόσθετα, η αλλοίωση των χαρακτηριστικών του σώματος μπορεί να δημιουργήσει έντονα συναισθήματα στο άτομο και η αποδοχή των σωματικών αλλαγών μπορεί να απαιτεί σημαντικό χρόνο.

Μια επιπλέον δυσκολία είναι η αλλαγή των σχέσεων με τους άλλους και ιδιαίτερα με τα αγαπημένα πρόσωπα. Η οικογένεια του ασθενούς επιφορτίζεται με πολλά καθήκοντα και υποχρεώσεις και σε συνδυασμό με το έντονο στρες και την ψυχική πίεση που επιφέρει η ασθένεια μπορεί τα μέλη της οικογένειας να αισθάνονται ότι τίθεται σε δοκιμασία η οικογενειακή συνοχή. Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι το πλήγμα που δέχεται η αυτοεκτίμηση του ασθενούς, καθώς εξαρτάται από άλλους σε οικονομικό, σωματικό και συναισθηματικό επίπεδο.

Όλα τα παραπάνω έρχονται να προστεθούν στον πόνο που βιώνουν έτσι και αλλιώς οι ασθενείς λόγω της κατάστασής τους.

Όπως φαίνεται, η σοβαρή ασθένεια και ο τραυματισμός απειλούν ουσιαστικά κάθε πλευρά της ζωής του ατόμου, κάτι που θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τόσο το ιατρικό προσωπικό όσο και ο ασθενής και η οικογένειά του. Εκτός από την υποστήριξη σε υλικό επίπεδο, σημαντικότερη είναι η συναισθηματική υποστήριξη που μπορεί ο καθένας από εμάς να προσφέρει στα άτομα αυτά. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι ουσιώδες να βοηθάμε το άτομο να εκφράσει οτιδήποτε αισθάνεται, να του δίνουμε ευκαιρίες να διατηρεί την ανεξαρτησία του, να μπορεί να συμμετάσχει στις αποφάσεις που αφορούν τη θεραπεία του και κατ’ επέκταση την ίδια του τη ζωή και να είμαστε εκεί χωρίς να του στερούμε την αυτονομία του.




Βιβλιογραφική πηγή:
DiMatte0 & Martin L. R. (2006). Εισαγωγή στην ψυχολογία της υγείας. Ελληνικά Γράμματα.

Οι συναισθηματικές επιπτώσεις της απώλειας της εργασίας

                                                    από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Για πολλούς η σημασία της εργασίας και οι συνέπειες της απώλειάς της είναι κάτι που μας διαφεύγει. Ωστόσο, το μεγαλύτερο ποσοστό του χρόνου μας καθημερινά αφιερώνεται στην εργασία. Η εργασία οργανώνει τη ζωή μας και της δίνει δομή. Συνδέεται άμεσα με την αίσθηση του ποιοι είμαστε, την ταυτότητά μας δηλαδή, αλλά και με το πώς αισθανόμαστε για τον εαυτό μας ως εργαζόμενοι. Επηρεάζει την αυτοεκτίμησή μας, ενώ σημαντικός είναι και ο κοινωνικοποιητικός της ρόλος, καθώς αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά δίκτυα μέσα στα οποία ζούμε και επικοινωνούμε. Επίσης, επηρεάζει τα σχέδιά μας για τη ζωή και παρέχει μια αίσθηση κατεύθυνσης και σκοπού για το μέλλον.

Η αντίληψη ότι η επαγγελματική ζωή περιλαμβάνει την είσοδο σε ένα επάγγελμα και την παραμονή σε αυτό έως τη συνταξιοδότηση έχει πλέον διαφοροποιηθεί σημαντικά. Σήμερα, υποστηρίζεται ότι, στην πορεία της επαγγελματικής σταδιοδρομίας, θα χρειαστεί να αλλάξουμε όχι εργασία αλλά καριέρα έως και τρεις φορές. Η απόλυση, η αναγκαστική συνταξιοδότηση, η ακόμη και ένα σοβαρό ατύχημα εν ώρα εργασίας φέρνουν το άτομο μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα μη αναμενόμενη.

Όταν η απώλεια εργασίας είναι αιφνίδια και απροσδόκητη τότε το άτομο μπορεί να βιώσει ποικιλία συναισθημάτων. Η απώλεια της εργασίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα στρες και ψυχικής πίεσης, όπως ακριβώς και σημαντικές μεταβάσεις με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι στη διάρκεια της ζωής μας. Λέγεται, μάλιστα, ότι δημιουργεί παρόμοια συναισθήματα και δυσκολίες με το πένθος.

Απώλεια της εργασίας σημαίνει πολλά περισσότερα από απώλεια του εισοδήματος και οικονομική δυσπραγία. Ένας άνθρωπος που έχασε την εργασία του μπορεί να αισθάνεται ότι δεν έχει πολλά πράγματα να περιμένει. Έχει χάσει φίλους και συναδέλφους, αισθάνεται απόρριψη και ότι βρίσκεται στο περιθώριο. Νιώθει αβεβαιότητα για το αύριο και απελπισία ότι τα πράγματα δεν θα αλλάξουν. Βιώνει μεγάλη εσωτερική σύγκρουση, περιορίζεται η ικανοποίηση που αντλεί από τη ζωή του και μπορεί να νιώθει έντονη απογοήτευση, θλίψη ή κυνισμό. Μπορεί να είναι πολύ δύσκολο πλέον για το άτομο να δώσει νόημα στη ζωή του.

Η απώλεια εργασίας συνήθως επιφέρει αναστάτωση και αποπροσανατολισμό καθώς το άτομο προσπαθεί να ανακαλύψει νέα επαγγελματικά ενδιαφέροντα και να αφήσει πίσω τα παλιά, μαζί με τις συνήθειες που είχε. Οδηγεί σε μειωμένη αίσθηση αξίας και αυτοεκτίμησης, προκαλεί άγχος και στενοχώρια και ενδέχεται να οδηγήσει σε περιστατικά διαπροσωπικής βίας. Ο θυμός είναι ένα σύνηθες συναίσθημα και, στις περιπτώσεις της απόλυσης, κατευθύνεται συνήθως στα μέλη της οικογένειας, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο μοναξιάς. Τα συναισθήματα απομόνωσης μπορεί να δημιουργήσουν στο άτομο την αίσθηση ότι δεν αξίζει και ότι κανείς δεν τον χρειάζεται. Σε κάποιες περιπτώσεις συνδέεται και με απόπειρες αυτοκτονίας. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι σε συνδυασμό με την οικονομική δυσχέρεια που βιώνει μια οικογένεια λόγω της παρατεταμένης έλλειψης μισθού, το άτομο μπορεί να νιώσει ότι χάνει το κύρος και την αξία του, αφού πλέον δεν μπορεί να στηρίξει οικονομικά την οικογένεια όπως προηγουμένως. Σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει ασθένειες, όπως πονοκεφάλους, στομαχικές διαταραχές και αϋπνίες. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα καταχρήσεων, αλλά και συναισθηματικών δυσκολιών, όπως κατάθλιψη, άγχος.

Η απώλεια της εργασίας μας φέρνει αντιμέτωπους με αλληλοσυγκρουόμενες απαιτήσεις. Απαιτείται χρόνος για να μπορέσει να ανταπεξέλθει το άτομο στα συγκεχυμένα συναισθήματα που βιώνει. Ωστόσο, όσο κι αν η περίοδος αυτή μοιάζει με το θρήνο μετά από ένα θάνατο, στην περίπτωση της απώλειας της εργασίας δεν υπάρχει κάποια κοινωνικά αποδεκτή περίοδος προσαρμογής, ούτε κάποια τελετουργία που να αναγνωρίζει αυτήν την απώλεια. Αντιθέτως, αναμένεται από το άτομο να μείνει ενεργό και να κινητοποιηθεί άμεσα προς την εύρεση άλλης εργασίας. Ο κοινωνικός περίγυρος περιμένει από το άτομο να επιμείνει και να προσπαθήσει και δεν του δίνει τον απαραίτητο χρόνο προκειμένου να αντιμετωπίσει επαρκώς τα συναισθήματα που προκαλεί η απώλεια της εργασίας.

Η απώλεια της εργασίας είναι κάτι παραπάνω από ένα μεμονωμένο γεγονός που δημιουργεί πίεση. Είναι μια εξαιρετικά κρίσιμη μετάβαση στην πορεία της ζωής, μια διεργασία που έχει σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή μας και είναι σημαντικό να την αναγνωρίσουμε ως τέτοια και να προσπαθήσουμε πρώτα να αντλήσουμε νόημα από αυτήν την απώλεια, πριν βρούμε τους τρόπους να προχωρήσουμε.

Βιβλιογραφική πηγή:

R. A. Neimeyer «Ν’ αγαπάς και να χάνεις». Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ.

Οι προκλήσεις της μονογονεϊκότητας

                                                  από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών, δηλαδή των οικογενειών στις οποίες υπάρχει μόνο ένας γονέας. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων, όπως η αύξηση του αριθμού των διαζυγίων, ο αιφνίδιος ή μη θάνατος ενός γονέα ή η γέννηση παιδιών εκτός γάμου. 

Στο σύνολό τους, οι περισσότερες μονογονεϊκές οικογένειες έχουν επικεφαλής τη μητέρα, μια και, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις διαζυγίου, είναι συνηθέστερο να δίνεται η κηδεμονία των παιδιών σε αυτή. Παρόλα αυτά, υπάρχουν και αρκετές μονογονεϊκές οικογένειες με επικεφαλής τον πατέρα. 

Η γονεϊκότητα αποτελεί μια σημαντική πτυχή στη ζωή ενός ατόμου και επιφέρει μια σειρά αλλαγών στην καθημερινότητά του. Πολλές από τις δυσκολίες των μονογονεϊκών οικογενειών είναι παρόμοιες με εκείνες που παρατηρούνται σε μια οικογένεια με δύο γονείς. Η φροντίδα των βασικών αναγκών, η παροχή των αναγκαίων, η αντιμετώπιση των αναπτυξιακών δυσκολιών των παιδιών, η βοήθεια στα σχολικά καθήκοντα είναι μερικές από αυτές. Ωστόσο, τα προβλήματα αυτά μπορεί να φαίνονται πιο δύσκολο να τα διαχειριστεί ο γονέας που είναι μόνος και δεν έχει κάποιο υποστηρικτικό δίκτυο συγγενών ή φίλων. 

Η μονογονεϊκότητα ενδέχεται να δημιουργεί στο γονέα επιπρόσθετες πιέσεις, καθώς καλείται να αναπροσαρμόσει τη ζωή και τις προτεραιότητές του σε σημαντικό βαθμό. Ιδιαίτερα, στις μονογονεϊκές οικογένειες οι οποίες προκύπτουν μετά από ένα διαζύγιο μερικές από τις προκλήσεις που παρουσιάζονται είναι τα προβλήματα επίσκεψης και επιμέλειας, οι επιπτώσεις της συνεχιζόμενης σύγκρουσης μεταξύ των γονέων, η αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης δυσκολιών των παιδιών αναφορικά με την ψυχο-συναισθηματική τους προσαρμογή και τα προβλήματα που προκαλούνται, όταν ο γονέας αρχίζει να δημιουργεί νέες σχέσεις. Δεν είναι, μάλιστα, σπάνιο να γίνει αποδέκτης του μεγαλύτερου μέρους του αρνητισμού, της επαναστατικότητας και του θυμού των παιδιών εξαιτίας της διάλυσης της οικογένειας. Για τους λόγους αυτούς, χρειάζεται να διαχειριστεί τα προσωπικά του αρνητικά συναισθήματα προς τον/την πρώην σύζυγο και να φροντίσει έτσι, ώστε τα παιδιά να βρουν το χώρο να εκφράσουν την πικρία και το θυμό για τη νέα κατάσταση, καθώς και την επιθυμία τους να επικοινωνούν με  τον άλλο γονέα.

Επιπρόσθετα, ο γονέας επικεφαλής της μονογονεϊκής οικογένειας χρειάζεται να προβεί σε διαφοροποίηση αναφορικά με τον εργασιακό του ρόλο, ώστε να μπορεί να εξισορροπήσει τις αυξημένες οικονομικές ανάγκες της οικογένειας. Ιδιαίτερα, στις περιπτώσεις που ο άλλος γονέας δεν συμμετέχει ενεργά, έχει αποσυρθεί πλήρως από τη φροντίδα των παιδιών ή δεν υπάρχει, ενδέχεται να βιώνει υψηλά επίπεδα στρες και άγχους. Ιδιαίτερα, οι γυναίκες επικεφαλής αντιμετωπίζουν συχνότερα δυσκολίες αναφορικά με την εύρεση ή τη διατήρηση της εργασίας τους, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται σημαντικά η οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Αντίθετα, οι άνδρες επικεφαλής μονογονεϊκών οικογενειών φαίνεται να έχουν καλύτερες ευκαιρίες εργασίας και υψηλότερες χρηματικές απολαβές. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η μονογονεϊκότητα δεν ασκεί και σε αυτούς πιέσεις. Ένας άνδρας συχνά –αν και όχι πάντα- δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένος να αντιμετωπίζει και να φέρει σε πέρας της πολλαπλές απαιτήσεις της γονεϊκότητας, που περιλαμβάνουν τη συνεχή φροντίδα, την επιτήρηση, τη βοήθεια στα μαθήματα και την οριοθέτηση της συμπεριφοράς των παιδιών, καθήκοντα που παραδοσιακά είναι συνδεδεμένα με το μητρικό ρόλο. Συνεπώς, η μονογονεϊκότητα απαιτεί αναπροσδιορισμό και επανακαθορισμό των ενδο-οικογενειακών ρόλων.

Επιπλέον, οι ανάγκες των παιδιών σε σχέση με την ηλικία και το αναπτυξιακό τους επίπεδο αποτελούν μια ακόμη δυσκολία. Για παράδειγμα, τα περισσότερα παιδιά κατά την εφηβεία ενδεχομένως να αισθάνονται κάποια εχθρότητα προς τους γονείς τους, καθώς μεγαλώνουν και προσπαθούν να ανεξαρτητοποιηθούν. Όμως, όταν η οργή και η εξέγερση κατευθύνεται στο σύνολό της προς ένα πρόσωπο, μπορεί η κατάσταση να επιδεινωθεί. Επομένως, είναι σημαντικό ο γονέας και τα παιδιά να υιοθετήσουν νέα πρότυπα επικοινωνίας και να διαπραγματευθούν από την αρχή τη μεταξύ τους σχέση.

Τα παιδιά έχουν ανάγκες που χρειάζεται να ικανοποιηθούν και απαιτούν την προσοχή και το συνεχές ενδιαφέρον του γονέα, με αποτέλεσμα να περιορίζεται ο χρόνος που έχει στη διάθεσή του για να ασχοληθεί με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και να διατηρήσει τις κοινωνικές του επαφές. Η ύπαρξη προσωπικού χρόνου είναι απαραίτητη και αναγκαία προϋπόθεση ώστε ο γονέας να μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικότερα μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας, καθώς παρέχει την ευκαιρία για ανασυγκρότηση των δυνάμεων, χαλάρωση και αποστασιοποίηση από τις καθημερινές δυσκολίες.

Όλα τα παραπάνω καθιστούν σαφές το γεγονός ότι ο/η επικεφαλής μιας μονογονεϊκής οικογένειας αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα πιέσεων και δυνητικών προβλημάτων σε διάφορα επίπεδα. Ωστόσο, η μονογονεϊκότητα αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για το γονέα να δοκιμάσει νέους ρόλους, να ενισχύσει τις δεξιότητες και τις ικανότητές του και να επιτύχει προσωπική ολοκλήρωση. Το σημαντικότερο είναι ότι η εμπειρία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως ένα βασικό σημείο επαφής μεταξύ του γονέα και των παιδιών, φέρνοντας τους πιο κοντά και ενδυναμώνοντας τους οικογενειακούς δεσμούς. Αποτελεί, λοιπόν, πολύ περισσότερο μια πρόκληση παρά μια δυσκολία.