Πώς η ασθένεια αλλάζει τη ζωή μας;

                                                   από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Τι είναι υγεία; Πώς ορίζουμε την ασθένεια;

             

Ο διαχωρισμός της υγείας από την ασθένεια δεν είναι πάντοτε απλός και εύκολος. Καθεμία κατάσταση χαρακτηρίζεται από διάφορες διαβαθμίσεις. Αυτό που ισχύει μάλλον είναι ότι: «Η υγεία είναι μια αόρατη αίσθηση που μόνο η απουσία της μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε τη σημασία της». Το πώς αντιλαμβανόμαστε την υγεία και την ασθένεια εξαρτάται από τον τρόπο που κατανοούμε τον εαυτό μας σε σχέση με το περιβάλλον. Άλλωστε, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι οι άνθρωποι αντιδρούμε πολύ διαφορετικά σε σχετικά παρόμοιες (ιατρικές) καταστάσεις. Κάποιος αντιλαμβάνεται μόλις και μετά βίας κάποιο σύμπτωμα και κάποιος άλλος ενδέχεται να παραιτηθεί από τις καθημερινές ευθύνες και υποχρεώσεις, να απουσιάζει από την εργασία του, να δείχνει έντονη συναισθηματική δυσφορία και να απομακρύνεται από φίλους και συγγενείς.

Οι αντιδράσεις προς την ασθένεια εξαρτώνται από:

lτο βαθμό που ο καθένας μας εστιάζει την προσοχή του στα σωματικά ή άλλα συμπτώματα

lτο βαθμό που αυτά τα συμπτώματα είναι εμφανή

lτο προσωπικό όριο αντοχής στον πόνο

lτις εμπειρίες παιδικής ηλικίας

lτο πολιτισμικό υπόβαθρο

lτις περιστάσεις στη ζωή μας τη δεδομένη στιγμή

lτο φύλο

lαν έχουμε βιώσει στο παρελθόν παρόμοια ή τα ίδια συμπτώματα & πώς τα αντιμετωπίσαμε

lτο νόημα που αποδίδουμε στο σύμπτωμα

lΤο τι πιστεύουμε οι άνθρωποι σχετικά με το πώς και γιατί εκδηλώθηκε η ασθένεια (π.χ. «εγώ φταίω», θέλημα θεού, μοίρα κλπ.) φαίνεται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε κάθε στάδιο της αντιμετώπισης της νόσου, από την αναζήτηση βοήθειας ως την πιστή τήρηση της θεραπευτικής αγωγής

lΜάλλον αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι πεποιθήσεις, επηρεάζουν τα συναισθήματά μας

Ποιες είναι όμως οι προκλήσεις της ασθένειας και με τι τρόπο αλλάζει τη ζωή μας;

Προκλήσεις στην εικόνα του εαυτού

Η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας ως ολοκληρωμένο και ανεξάρτητο άτομο μπορεί να τεθεί σε σοβαρή δοκιμασία σε περιπτώσεις που η ασθένεια έχει εμφανή σημάδια στο σώμα μας. Μοιάζει να απειλείται η ακεραιότητα του σώματος και μπορεί να έχουμε την αίσθηση ότι «αυτό το σώμα δεν είμαι εγώ». Μπορεί να ανησυχούμε ότι θα αλλάξουν οι σχέσεις μας με τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Μπορεί να φοβόμαστε ότι θα μας απορρίψουν ή ότι θα γίνουμε αντικείμενο οίκτου

Προκλήσεις στο χώρο της εργασίας

Συχνά, η επαγγελματική ζωή μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, σε κατάσταση αναμονής. Μπορεί να ανησυχούμε ότι χάνουμε τις ευκαιρίες να ανελιχθούμε ή να προχωρήσουμε. Ως συνέπεια,  μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά η αίσθηση του «ποιος είμαι», αφού η εργασία αποτελεί το σημαντικότερο ίσως  μέσο για την υλοποίηση δημιουργικών ιδεών αλλά και τον έλεγχο της ζωής μας. Επίσης,  υπάρχει συχνά, η πιθανότητα να μην μπορέσουμε να επανέλθουμε πλήρως στην εργασία ή να είναι αδύνατον να αναλάβουμε τις προηγούμενες αρμοδιότητές μας. Και η πρόκληση είναι: να μπορέσουμε να βρούμε έναν τρόπο να επανέλθουμε στον εργασιακό χώρο με έναν τρόπο που να είναι για εμάς τους ίδιους εφικτός αλλά κυρίως ικανοποιητικός.

Σχέσεις με τα αγαπημένα πρόσωπα

Συχνά η ασθένεια, μπορεί να οδηγήσει σε φυσικό αποχωρισμό αλλά και σε συναισθηματική απομάκρυνση από τους οικείους μας. Η μοναξιά μπορεί να είναι ένα σύνηθες συναίσθημα. Τα αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να χρειαστεί να επιφορτιστούν με νέα καθήκοντα και να επωμιστούν νέες ευθύνες, κάτι που μπορεί να δημιουργήσει περαιτέρω πιέσεις στις σχέσεις. Πολλές φορές η στήριξη από τους άλλους μπορεί να είναι περίπλοκη ιδιαίτερα για το άτομο που «λαμβάνει» βοήθεια: μια ενέργεια που κάποιος αποδίδει σε ενδιαφέρον, ένας άλλος μπορεί να τη θεωρήσει ως υπερπροστασία ή απόπειρα ελέγχου. Όμως, οι έρευνες δείχνουν ότι όταν δεχόμαστε κοινωνική υποστήριξη από τους φίλους αλλά και τον ευρύτερο οικογενειακό κύκλο, αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικότερα την ασθένεια.

Συναισθηματικές προκλήσεις

Ένα από τα πιο δύσκολα έργα του ατόμου που νοσεί είναι να διατηρήσει τη συναισθηματική του υγεία. Οι συνθήκες της ασθένειας δημιουργούν συχνά ψυχικές πιέσεις, που μπορεί να οδηγούν σε κατάθλιψη ή έντονο άγχος. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό καταρχήν να κατανοήσουμε τα διάφορα και ποικίλα συναισθήματα που δημιουργεί η ασθένεια και, στη συνέχεια, να τα αποδεχτούμε ως μέρος της ύπαρξης μας και να τα αντιμετωπίσουμε.

Η εμπειρία του πόνου

Ο πόνος είναι μια πολύ πραγματική πλευρά της ασθένειας και δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε. Ωστόσο, φαίνεται ότι τα θετικά συναισθήματα και η θετική προσωπική αντίληψη του πόνου μπορούν ακόμα και να τον μειώσουν. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι ασθενείς που νιώθουν φόβο, σύγχυση, άγχος ή κατάθλιψη εξαιτίας του πόνου που βιώνουν είναι καλύτερο να υποκριθούν τους χαρούμενους. Το κλειδί δεν είναι η «θετική σκέψη», αλλά η αναγνώριση όλων των συναισθημάτων και η επεξεργασία τους

Ένα «διαφορετικό» μέλλον

Η ασθένεια συχνά υπογραμμίζει το γεγονός ότι η ζωή είναι απρόβλεπτη και απροσδόκητη. Είναι πιθανό να νιώσουμε ότι οι μακροπρόθεσμοι στόχοι και τα σχέδιά μας για το μέλλον, παύουν ξαφνικά να ανήκουν στη σφαίρα του εφικτού και χρειάζεται να αλλάξουν.

Ας αναρωτηθούμε λίγο…

Θα ζούσαν οι άνθρωποι τη ζωή τους διαφορετικά αν γνώριζαν ότι μια μέρα όλα θα άλλαζαν ριζικά;

Μοιάζει οι άνθρωποι που έχουν μια ασθένεια να εστιάζουν την προσοχή τους σε αυτό ακριβώς το ερώτημα. Προσπαθούν να δώσουν ένα νόημα στη ζωή τους, ανατρέχουν στο παρελθόν και θέτουν στον εαυτό τους ερωτήματα όπως: «Πώς πέρασα τη ζωή μου;» «Ήταν σωστές οι επιλογές μου;» «Ποια πράγματα εξακολουθούν να είναι σημαντικά για μένα;» «Αν μου ξαναδινόταν η ευκαιρία να ξαναζήσω τη ζωή μου, πώς θα τη ζούσα;»

lΗ σοβαρή ασθένεια συχνά έχει τη δύναμη να αλλάξει την κοσμοθεωρία, την προσωπικότητα και τη φιλοσοφία ζωής μας

lΑυτό, βέβαια, μπορεί επίσης να σημαίνει ότι μπορεί να ανοίγονται μπροστά μας νέες δυνατότητες και προοπτικές, που δεν τις είχαμε καν διανοηθεί!

Επομένως, κεντρικός στόχος της θεραπείας είναι  η αποκατάσταση. Αποκατάσταση είναι η δυναμική διαδικασία που έχει στόχο την κάλυψη των αναγκών του ατόμου ως ολότητας. Η διαδικασία αυτή βοηθά το άτομο να φτάσει στις μέγιστες δυνατότητές του, δηλαδή:

·   να παραμείνει ή να προσαρμοστεί την εργασία 

·   να ενισχύσει το προσωπικό του δυναμικό

·   να διατηρήσει τις κοινωνικές του επαφές

·   να συνεχίσει τις δραστηριότητες που το ευχαριστούν

Με λίγα λόγια να παραμείνει ενεργό, δραστήριο και στο επίκεντρο της ίδιας του της ζωής.

Βιβλιογραφικές πηγές:
Bacque, M-F. (2001). Πένθος και υγεία: Άλλοτε και σήμερα. Αθήνα: Θυμάρι
DiMatte0 & Martin L. R. (2006). Εισαγωγή στην ψυχολογία της υγείας. Ελληνικά Γράμματα.