Ζητήματα της μέσης ηλικίας

                                                   από την Άννα Ιωαννίδου, MSc Σχολική & Εξελικτική Ψυχολόγο

Η μέση ηλικία θεωρείται αυθαίρετα ότι αρχίζει στην ηλικία των 40 ετών και εκτείνεται έως τα 60-65 έτη περίπου. Στο άρθρο αυτό, επιχειρείται μια επισκόπηση μερικών ζητημάτων που αφορούν την περίοδο αυτή, καθώς και οι συναισθηματικές τους προεκτάσεις.

Σωματικές αλλαγές

Οι πιο εμφανείς αλλαγές που σχετίζονται με τη μέση ηλικία είναι οι σωματικές. Οι πρώτες ρυτίδες και τα γκρίζα μαλλιά είναι μερικές μόνο ενδείξεις. Η όραση και η ακοή μειώνονται μετά την ηλικία των 50 ετών, ενώ ο χρόνος αντίδρασης και οι κινητικές δεξιότητες επιβραδύνονται σημαντικά. Για τις γυναίκες, μια αξιοσημείωτη μεταβολή είναι η εμμηνόπαυση που αποτελεί μέρος της κλιμακτηρίου η οποία περιλαμβάνει σειρά σωματικών και συναισθηματικών μεταβολών εξαιτίας των ορμονικών μεταβολών. Σωματικά συμπτώματα, όπως εξάψεις και νυχτερινή εφίδρωση συνοδεύουν την εμμηνόπαυση. Δημοφιλείς αντιλήψεις ότι οι πονοκέφαλοι και η αϋπνία οφείλονται στην εμμηνόπαυση δεν σχετίζονται με την πραγματικότητα. Τα περισσότερα σωματικά συμπτώματα που αποδίδονται στην εμμηνόπαυση σχετίζονται κυρίως με ιστορικό προβλημάτων του ατόμου στο παρελθόν και όχι αυτή καθεαυτή την εμμηνόπαυση. Στο συναισθηματικό τομέα, ορισμένες γυναίκες μπορεί να νιώθουν εξαιτίας της εμμηνόπαυσης κατάθλιψη και ότι είναι πλέον λιγότερο θηλυκές σε σχέση με το παρελθόν. Για κάποιες που επέλεξαν να μην κάνουν παιδιά μπορεί να δημιουργηθεί μια αίσθηση απώλειας ή μεταμέλειας. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι περισσότερες γυναίκες δεν αντιδρούν αρνητικά στην εμμηνόπαυση. Μάλιστα, έρευνες δείχνουν μείωση των συναισθηματικών δυσκολιών μετά την εμμηνόπαυση σε σύγκριση με το παρελθόν. Πολλές γυναίκες αναφέρουν ότι νιώθουν περισσότερη ελευθερία και ότι ελέγχουν τη ζωή τους, καθώς και μια αίσθηση ανακούφισης. Ωστόσο, ιδιαίτερο ρόλο στο πώς αντιλαμβάνονται τις σωματικές αλλαγές κατέχει το πολιτισμικό πλαίσιο και πώς το κοινωνικό σύνολο αντιλαμβάνεται την είσοδο στη γήρανση. Σε πολιτισμούς όπου δίνεται έμφαση στη νεότητα και στην ελκυστικότητα, οι γυναίκες αλλά και οι άνδρες μπορεί να βιώνουν αρνητικά συναισθήματα σε μεγαλύτερο βαθμό. Μολονότι για τους άνδρες δεν υπάρχει κάποιο γεγονός συγκρίσιμο με την εμμηνόπαυση και αυτοί βιώνουν σωματικές και συναισθηματικές μεταβολές εξαιτίας της γήρανσης. Οι μεταβολές στους άνδρες σχετίζονται κυρίως με τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική επιθυμία και δραστηριότητα, που μπορεί να έχει ως συνέπεια την μείωση της αυτοπεποίθησης, ευερεθιστότητα, κόπωση ή κατάθλιψη. Ωστόσο, αυτό δεν αφορά την πλειονότητα και είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι κάθε άνθρωπος μεγαλώνει και αναπτύσσεται με διαφορετικό ρυθμό και ο καθένας μπορεί να διευκολύνει και να περιορίσει τις δυσάρεστες πλευρές των αλλαγών που συντελούνται σε σωματικό επίπεδο, αλλά και τον τρόπο που τις βιώνει.  

Η αυτονόμηση των παιδιών

Συχνά, κατά τη διάρκεια της μέσης ηλικίας σημαντικές αλλαγές υφίστανται οι ενδο-οικογενειακές σχέσεις. Οι μεσήλικες καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους με τα ενήλικα πια παιδιά τους, να αποδεχτούν την αναπόφευκτη αυτονόμηση και την ανεξάρτητη ζωή των παιδιών και να μάθουν να διατηρούν με αυτά σχέσεις που στηρίζονται πλέον περισσότερο στην αμοιβαιότητα και λιγότερο στην εξάρτηση. Για ορισμένες οικογένειες η αναχώρηση των παιδιών από το σπίτι είναι σχετικά εύκολη υπόθεση και χαρακτηρίζεται από παροχή στήριξης προς τα παιδιά  κατά την ανάληψη υπεύθυνων ρόλων ενηλίκων, από μεγαλύτερη διαλλακτικότητα και περισσότερο σεβασμό και εμπιστοσύνη στην κρίση και στις επιλογές των παιδιών, καθώς αυτά ενηλικιώνονται και πορεύονται προς την ωριμότητα. Αναμφισβήτητα, το να φύγουν τα παιδιά από το σπίτι και να αυτονομηθούν είναι σημαντική αλλαγή για τους μεσήλικες γονείς. Συχνά, το φαινόμενο αυτό αναφέρεται ως «άδεια φωλιά», με την έννοια ότι οι γονείς επιστρέφουν σε ρόλους και ενδιαφέροντα που είχαν προηγουμένως βάλει στην άκρη. Το ότι δεν είναι πια γονείς με την έννοια που ήταν στο παρελθόν πιθανότατα τους δημιουργεί την αίσθηση κενού. Επίσης, μπορεί να αισθάνονται αποξενωμένοι ο ένας σύζυγος με τον άλλο, με διαφορετικά ενδιαφέροντα και επιδιώξεις. Συχνά, οι μητέρες αναφέρουν δυσαρέσκεια εξαιτίας της αυτονόμησης των παιδιών, ωστόσο έρευνες δείχνουν ότι αυτή η δυσαρέσκεια σχετίζεται περισσότερο με το γάμο, τη σχέση με το σύζυγο και τις συνθήκες εργασίας, παρά με το ότι έχουν φύγει τα παιδιά από το σπίτι. Τελικά, η αυτονόμηση των παιδιών για πολλούς γονείς μπορεί να είναι ιδιαίτερα θετική αλλαγή, καθώς συνοδεύεται από μεγαλύτερη αποδέσμευση, αίσθηση ελευθερίας και πιθανότατα επιπλέον εισόδημα. Πολλές φορές το διάστημα αυτό και η αποδέσμευση από το ρόλο και τις ευθύνες του γονέα δίνει στους μεσήλικες την ευκαιρία να έχουν περισσότερο χρόνο για τον εαυτό τους και ευκαιρίες να ασχοληθούν με καινούργια πράγματα ή να ανακαλύψουν νέα ενδιαφέροντα. Μάλιστα, τα ζευγάρια που αποδέχονται την απουσία των παιδιών, επενδύουν περισσότερο στη μεταξύ τους σχέση και την ενδυναμώνουν.  

Σχέσεις με τους ηλικιωμένους γονείς

Οι μεσήλικες συχνά λέγεται ότι βρίσκονται μεταξύ δυο γενεών: τα ενήλικα παιδιά τους, αλλά και τους ηλικιωμένους τους γονείς. Τα μεσήλικα παιδιά είναι πιθανό να κατοικούν σχετικά κοντά στους γονείς τους, ενώ ένα μικρό πια ποσοστό κατοικούν στην ίδια στέγη, αν και αυτός ο διακανονισμός σχετίζεται κυρίως με οικονομικές δυσχέρειες και σοβαρές ασθένειες των ηλικιωμένων γονέων. Η επαφές των μεσήλικων παιδιών με τους γονείς τους είναι τακτικές και χαρακτηρίζονται από αλληλοϋποστήριξη και συσπείρωση σε περιόδους δυσκολιών. Η βοήθεια συνήθως έχει πρακτική μορφή. Κατά την περίοδο αυτή, η κατεύθυνση της βοήθειας φαίνεται να μεταβάλλεται. Ενώ κατά τη νεότητα, τα παιδιά λάμβαναν τη βοήθεια των γονιών, τώρα τα μεσήλικα παιδιά είναι αυτά που τείνουν να έχουν το ρόλο του ατόμου που φροντίζει. Το πώς θα συμπεριφερθούν οι μεσήλικες στους ηλικιωμένους γονείς τους συχνότερα εξαρτάται από τις εμπειρίες ζωής τους, αλλά και τη φάση του κύκλου ζωής της οικογένειας και τις υποχρεώσεις τους απέναντι στην οικογένεια και το επάγγελμα. Συχνά, οι γυναίκες μέσης ηλικίας, που αναλαμβάνουν σε μεγαλύτερο βαθμό την ευθύνη για τη φροντίδα των ηλικιωμένων γονέων, μπορεί να αισθάνονται εγκλωβισμένες. Η φροντίδα παρέχει ανταμοιβές αλλά μπορεί να δημιουργήσει πίεση και άγχος. Κάποιες φορές, μπορεί να αναζωπυρωθούν παλιές συγκρούσεις και θέματα εξάρτησης και ανεξαρτησίας. Οι συγκρούσεις, η μείωση ελεύθερου χρόνου και ελευθερίας και οι τρέχουσες δραστηριότητες της οικογένειας μπορεί να ασκήσουν επιπρόσθετη πίεση στα άτομα μέσης ηλικίας. Ωστόσο, οι περισσότεροι καταφέρνουν τελικά να ανταποκριθούν με επιτυχία σε αυτές τις απαιτήσεις και υποχρεώσεις.

Η μέση ηλικία είναι περίοδος κρίσης ή μετάβασης;

Το πότε αρχίζει και πότε τελειώνει η μέση ηλικία δεν είναι σαφές. Η περίοδος αυτή αποτελεί μια κατασκευή του εικοστού αιώνα και αυτό που φαίνεται να ισχύει είναι ότι οι εμπειρίες ζωής του ατόμου είναι αυτές που καθορίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό τη διάρκεια και τα όριά της. Άλλωστε, όπως και κάθε άλλη περίοδος ανάπτυξης του ανθρώπου, η μέση ηλικία επηρεάζεται περισσότερο από τις οικονομικές συνθήκες, την κοινωνική τάξη, το πολιτισμικό πλαίσιο και τις ιστορικές συγκυρίες. Για ορισμένους μπορεί να δημιουργεί αναστάτωση και δυσαρέσκεια και να αποτελεί περίοδο κρίσης. Για άλλους μπορεί να είναι μια περίοδος μετάβασης σε ένα διαφορετικό τρόπο ζωής. Το πώς κάθε άνθρωπος βλέπει και αντιμετωπίζει τη μέση ηλικία σχετίζεται με ποικιλία εξωτερικών παραγόντων, με τη γενικότερη στάση που έχει προς τη ζωή αλλά και την ιδιαίτερη προσωπικότητά του.

Βιβλιογραφική πηγή:

Craig, G. J. & Baucum, D. (2008). Η ανάπτυξη του ανθρώπου. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.